[FONT=Times New Roman] « سیره امیرالمؤمنین امام علی (علیه السلام ) در تربیت فرزند »
[FONT=Times New Roman]چکیده مقاله :
هدف این مقاله بررسی سیره تربیتی امام علی (علیه السلام) در تربیت فرزندان بزرگوارشان هست . در این مقاله از چهار مبحثسخن به میان آمده است .
در مبحث اول ابتداء به اهمیت تربیت فرزندان از دیدگاه امامعلی(ع) اشارهگردیده ، سپس به ضرورت تسریع در آن پرداخته شده و آنگاه به هدفنهایی از تربیت فرزند که همانا مطیع شدن آنها برای خداوند استاشاره شده است .
در مبحث دوم ابعادگوناگون تربیت انسان و انواع آنمورد بحث قرار گرفت و از تربیت دینی، اخلاقی، اجتماعی و جسمانیسخن به میان آمده است و دیدگاههای آن حضرت (ع) درباره هر یک بیان گردیده است .
در مبحثسوم شیوههای تربیتی در سیره و کلام امامعلی(ع)مورد بررسی قرار گرفته و به چهار شیوه آن حضرت(ع) از جمله شیوه محبت، شیوهاحترام به شخصیت فرزند، شیوه تشویق و تنبیه و شیوه الگویی اشاره گردیده و برای هریک نمونههایی از سیره عملی آن حضرت بیان شده است .
در مبحث چهارم از عوامل تربیتسخن به میان آمده و اینعوامل به دو دسته، عوامل وراثتی و محیطی تقسیم شده که در بخشمحیطی از عوامل مهم خانواده، عامل دوستان، عامل گروهها وتشکلها، عامل قشر خاص علماء و دانشمندان و عامل همسایگان یادشده است. از بررسی سیره و دیدگاههای تربیتی امام علی(ع)بهمقداری که در این مقاله آمده نتایج زیر قابل ارائه است:
1- در سیره تربیتی امام علی(ع)همه عناصر یک نظام تربیتی جامعارائه شده است. چرا که هم از اهمیت و ضرورت تربیت و هم ابعادگوناگون آن و هم از اهداف، شیوهها و عوامل موثر در تربیتسخنبه میان آمده است و این حکایت از جامعیت نظام تربیتی آن حضرتدارد.
2- از آنجا که در سیره تربیتی آن حضرت هدف نهایی از تربیتفرزندان اطاعت از خداوند و رسیدن به مقام عبودیت است در نتیجهدر توجه به ابعاد تربیتی یکسان نگریسته نشده و بلکه در سیرهتربیتی ایشان بعد دینی و اخلاقی بیش از سایر ابعاد مورد توجه واقع گردیده است، چرا که عمدتادر پرتو تربیت این دو بعد است کهانسان به آن هدف نایل میشود و سایر ابعاد عمدتا وسیله و ابزار برای تربیتبهتر این دو بعد است، درحالی که در تربیت غیر اسلامیو غربی چون هدف عمدتا تربیت شهروند خوب و رسیدن به رفاه مادیاست تربیت دینی و اخلاقی نه تنها در اولویت نیست که از سایرابعاد کمتر مورد توجه قرار میگیرد.
3- امام علی(ع)در بخش تربیت دینی مساله مراحل تربیت را به خوبیمورد توجه قرار دادهاند و به ویژه در دوره کودکی تواناییها وظرفیت کودک را کاملا رعایت نمودهاند و از این رو در مساله نماز که از بارزترین نمودهای تربیت دینی است تا قبل از سن دهسالگی(سن تمییز) فقط سفارش به تعلیم و آموزش نماز و زمینهسازیبرای اقامه آن درسنین بعد نمودهاند اما از ده سالگی به بعد براقامه نماز فرزندان تاکید نمودهاند، همچنین در آشنا نمودنکودکان به علوم اهلبیت(علیهم السلام)و عقاید حقه در روایت تعبیر به « ما ینفعهم » شده که دلالت دارد در دوره کودکی، فرزنداناستعداد فراگیری و تعلیم همه آنها را ندارند . علاوه بر اینها آنحضرت، در سخنی کوتاه و عمیق به شیوه رفتار با کودکان در ایندوره اشاره نمودهاند و فرمودهاند: «من کان له ولد صبا » ; هرکه فرزند کودک دارد باید کودکانه با او رفتار نماید. و همهاینها حکایت از توجه عمیق آن حضرت به مراحل رشد و تربیتفرزندان دارد.
4- از آنچه در این مقاله آمده معلوم می گردد که از دیدگاه امامعلی(ع) و در سیرهتربیتی آن حضرت خانواده مهمترین و اساسیترین نقش را داراست ودر مقایسه با سایر عوامل از تاثیر بیشتری برخوردار است و اینبدان دلیل است که اولا در تاثیر عامل وراثتی فقط عامل خانواده موثر است و سایر عوامل محیطی نقشی ندارند; ثانیا فرزندان تاپیش از بلوغ در مجموع بیشترین بخش عمرشان در کانون خانواده و تحت نظارت آنان سپری میشود ؛ ثالثا نقش الگویی والدین به ویژهدر تربیت اخلاقی بسیار چشمگیر و اساسی است و رابعا خانواده تنهاخود عامل تاثیرگذاری محیطی در تربیت فرزندان است که زمینه سازسایر عوامل محیطی است، چرا که از طریق ارتباطات اجتماعی زمینه دوستیابی شایسته را برای فرزندان فراهم مینمایند، و اینخانواده است که محله مناسب، همسایه لایق، مدرسه مطلوب و... رابرای فرزندان فراهم مینمایند، همچنین معلوم می گردد که نقش پدر به خصوص در زمینهسازی سایر عوامل محیطی برجستهتر از مادر بوده و در مقابل در دوران جنینی و سالهای اول تولد نقش مستقیم مادر برجستهتر از پدر است ولی در مجموع وظیفه و مسوولیت پدر در قبالتربیت فرزندان سنگینتر و بیشتر از مادر است و به همین خاطر امام علی(ع)در مواعظ و توصیهها بیشتر فرزندان پسر خود را مورد خطابقرار دادهاند ومسوولیت آنهارا بیشتر تذکردادهاند.
5- پس از خانواده عامل دوستان و همسالان بیش از دیگر عواملمورد توجه حضرت واقع گردیده و این به خاطر نقش مهم و مستقیمدوستان در تربیت فرزندان است، علاوه بر این سایر عوامل مانندهمسایگان و انجمنها نیز به نحوی به عامل دوستان برمیگردد چونآنها نیز زمینه دوستیابی را فراهم مینمایند.
6- در سیره تربیتی و دیدگاههای حضرت علی(ع)به نکاتی برمیخوریم که به روشنی معلوم میشود آن حضرت پیشرو در بسیاری ازنکات تربیتی بوده که صاحب نظران امر تعلیم و تربیت دنیای امروزبه خصوص صاحبنظران غربی سالهای سال بعد و پس از آزمایشهای مکرربدان رسیدهاند . برای نمونه بحث تاثیر وراثت و محیط که ازکهنترین مباحث تعلیم و تربیت و روانشناسی است و بهنحو شایستهای مورد توجه آن حضرت بوده است، همچنین بحث مراحل تربیت و رشدکودک و اصولا توجه به کودک و تربیت متناسب او که عمدتا در قرننوزدهم و بیستم تحت عنوان روانشناسی رشد کودک مطرح گردید بهنحو دقیق و ظریفی در سیره تربیتی آن حضرت مورد توجه واقع گردیده است . از همه مهمتر برخی تئوریهای روانشناسی است که از شاهکارهای روانشناسان و صاحبنظران امر تربیت به حساب میآید و سالها تاریخ روانشناسی و علوم تربیتی را تحت تاثیر قرار داده است درحالیکه اینها ریشه در سیره تربیتی آن حضرت (ع) دارند . یا به تئوری انعکاس مشروط ( Conditionet Reflx ) اشاره نمود که عمدتا درروانشناسی یاد گیری مطرح میشوند، بر طبق این تئوری اساسیادگیری بر انعکاس مشروط قرار دارد که بر اثر مجاورت و مشابهت دو شییء با یکدیگر امر یادگیری آسانتر و بهتر صورت میگیرد . تئوری فوق برای اولین بار توسط پاولف روسی مطرح گردید و بعد از آزمایشهای مختلفی که روی حیوان انجام داد نتیجه گرفت کهعکسالعمل طبیعی یک امر در شرایط خاصی به امر مجاور آن منتقلمیشود. با کمی دقت آشکار میشود که این تئوری بهنحو جامعتر وفراگیرتر در سخنان امام علی(ع)به عنوان یک شیوه تربیتی در بعد تربیتدینی مطرح شده است، بدین بیان که حضرت علی(ع)در حدیثخود در ارتباط با نشان دادن اهمیت روز جمعه به عنوان روزی مقدس و بلکهعید هفته فرمودهاند: «در روزهای جمعه برای زن و فرزندان خودمقداری میوه تهیه کنید تا آنان از جمعهها خاطره خوش داشتهباشند و از آن خوششان بیاید.» و این سخن عمیق و ظریف حضرت (ع) گرچه در خصوص روز جمعه مطرح گردید اما در واقع حضرت یک شیوهمهم رابرای تربیت دینیارائه دادهاند و جمعه به عنوان مثال ونمونهای از آن است.
برای مطالعه این مقاله و همچنین دانلود آن به پست بعد مراجعه بفرمایید .
[HR]
کلید وازه ها :
تربیت فرزند ، هدف از تربیت فرزند ، ابعاد تربیت ، تربیت اخلاقی ، تربیت دینی ، تربیت اجتماعی ، تربیت جسمانی ، شیوه های تربیت فرزند ، احترام به شخصیت فرزند ، تشویق و تنبیه ، عوامل موثر بر تربیت ، عوامل محیطی ، عوامل وراثتی ، نقش پدر و مادر و دوستان .
