حاضر جوابترين فقيه :محقق حلي(ره)
مدیر انجمن: شورای نظارت
-
- پست: 203
- تاریخ عضویت: جمعه ۷ فروردین ۱۳۸۸, ۴:۰۴ ق.ظ
- سپاس‌های ارسالی: 621 بار
- سپاس‌های دریافتی: 602 بار
حاضر جوابترين فقيه :محقق حلي(ره)
«ابوالقاسم نجم‌الدين جعفربن حسن‌بن يحيي» معروف به محقق اول يا محقق حلي، يکي از علماي شيعي است كه لقب «محقق» نشانه شخصيت تحقيقي و علمي اوست.
محقق در سال 602 هجري در حله عراق به‌دنيا آمد و پس از تحصيلات مقدماتي، ادبيات عرب را فراگرفت و در علوم هيئت، رياضيات، منطق و كلام تبحر كامل پيدا كرد و سپس به مطالعه فقه و اصول پرداخت. محقق از پدرش و اساتيدي همچون «حسن بن يحيي نجيب‌ا‌لدين محمدبن نما»، «سيد‌شمس‌الدين ابن معد»، «ابن زهره حلي»، «تاج‌الدين حسن‌بن علي دربي»، «شيخ‌الشرف شمس‌الدين ابوعلي فخاربن معد موسوي»، «سيد‌مجد‌الدين علي‌بن‌حسن عريضي» و... تعليم ديد.
او به مقام استادي رسيد و دايره فقه را توسعه بخشيد.نظريات و فتاواي وي از دقت نظر و تعمق و استقامت خاص و قابل تحسيني برخوردار است. تعداد شاگردان محقق اول در مقاطع مختلف زندگيش بيش از 400 نفر بوده است. از مهمترين شاگردان وي مي‌توان به «سيدغياث‌الدين عبدالکريم‌بن احمد طاووس»، «سيدمحمد جلال‌الدين طاووس»، «عزالدين حسن بن ابيطالب فاضل آبي جمال‌الدين يوسف»، «شمس‌الدين محمدبن صالح قسيني»، «علي‌بن يوسف مطهر حلي»، «ابن داوود حلي»، «ابن‌سعيد هذلي‌حلي»، «ابن‌ربيب آدمي»، «سيد‌جلال‌الدين مجد بن علي بن طاووس»، «جلال‌الدين مجد بن الشيخ الامام ملك الادبا»، «شيخ صفي‌الدين عبدالعزيزبن سراياي حلي»، «عزالدين‌حسن ابيطالب يوسفي»، «جمال‌الدين ابوجعفرمحمدبن علي كاشي»، «مختصر‌الدين محمد حلي»، «رضي‌الدين علي‌بن‌يوسف حلي»، «شيخ جلال‌الدين محمدبن‌شمس‌الدين محمد كوفي»، «ابن جهم حلي» و... اشاره كرد.
اقدامات محقق در تدوين فقه
سيدحسين امامي در مقاله‌ای به مناسبت سالروز درگذشت این عالم بزرگوار در روزنامه اعتماد ملی می‌نویسد: محقق چهار اقدام اصلي در جهت تدوين فقه انجام داد: وي فقه را در چهار بخش عبادات، عقود، ايقاعات و احكام سامان داد.اين شيوه تقسيم در كتب فقهي، پيش از وي معمول نبود. او با توجه كامل به مكتب‌هاي فقهي پيش از خود جمعي متقن از شيوه‌هاي فقهي شيخ طوسي را ارائه كرد.به اين ترتيب كه در كتاب «شرايع‌الاسلام في مسائل الحلال و الحرام» در ضمن هر بحث نخست بنابر روش قدما، غالبا مضمون روايات را آورده است و سپس تحت عنوان مسائل فروعي را كه بر آن بحث مترتب مي‌شود مطرح كرده است. وي در كتاب استدلالي خويش «المعتبر في شرح المختصر‌النافع» به گونه‌اي وزين و با استفاده از منطق و اصولي مستحكم به استدلال‌هاي خاص شيعي مي‌پردازد و روش استدلال فقهي مبتني بر مذهب را مي‌شناساند. محقق حلي در استدلال‌ها و آراي خويش بسيار محتاطانه و محققانه، آراي فقهي شيعه را از فروع خاص مذهب اهل‌سنت جدا مي‌كند و فقه را از حالت اختلاط بيرون مي‌آورد.
او فقه را بر پايه استدلال بنا نهاد و در تحقيقات خود به آراي ديگران نيز توجه داشت و در توسعه ابعاد آن كوشش مي‌كرد.محقق کوشيد معارف و علوم اسلامي را در تمام زمينهها از يکديگر جدا کند و هريک را به صورت موضوعي جداگانه و در کتابي مستقل مورد بحث و بررسي و تنقيح قرار دهد.
علما از محقق مي‌گويند
تمامي علما اعم از شيعه و سني در کتب خويش به فضائل علمي و استادي محقق اعتراف كردند. چرا كه جنبش علمي در عصر او به اوج شکوفايي خود رسيد و حله يکي از مراکز علمي مهم جهان تشيع شد. علامه حلي در اجازه‌نامه‌اي كه به خاندان زهره داده درباره او نوشته است: «كان هذا الشيخ افضل اهل عصره في الفقه: اين بزرگ فقيه‌ترين مردم روزگار خويش بوده است.» علامه محدث نوري درباره او مي‌گويد: «كشف‌كننده حقايق شريعت با ظريف‌ترين نكته‌هايي كه تاكنون هيچ انس و جني با آنها انس و آشنايي نداشته است.او رئيس علما و فقيه حكما، آفتاب درخشان فضلا، ماه شب چهارده (بدر) عرفا و نام و دانش او بازگو‌كننده قصه جزيره خضرا و وارث علوم پيشوايان معصوم(ع) و حجت‌هاي حق بر جهانيان است. او برافرازنده پرچم تحقيق بر جهانيان است، خداوند متعال اشعه رحمت آشكار و پنهان خود را نثار قبر او كند و در بهشت جايگاه شايسته و مكان عالي به او عنايت فرمايد.»صاحب تاسيس‌الشيعه مي‌افزايد: «انگشت قلم، عاجز از بازشماري اوصاف اوست.او كتاب شرايع‌الاسلام دارد كه به مثابه قرآن فقه است.كتاب معروف النافع، المعتبر و ديگر المعارج در اصول فقه دارد و در علم كلام، رسالات و تاليفاتي دارد كه در فهرست كتاب‌هاي مفصل آمده است و از مجلس عالي درس او بيش از 400 مجتهد آگاه كه شرح حال آنان در علم رجال آمده است فارغ‌التحصيل شده‌اند و چنين موفقيتي تاكنون بر احدي نصيب نشده است.» «ابن داوود تقي‌الدين حسن بن علي بن داوود حلي» شاگرد و دست‌پرورده او در «الرجال» درباره او مي‌نويسد: «المحقق الموفق الامام العلامه و احد عصره: يكتاي عصر خويش و گوياترين اهل زمان و منطقي‌ترين آنان، فردي كه حضور ذهن سريع داشت.» همچنين ابن‌داوود در مورد استادش مي‌گويد: «محقق يگانه عصر خويش و زبان‌آورترين شخصيت روزگار و از نظر حجت و برهان استوارترين فرد و حاضرجوابترين مردم زمان خود بود.» در اعلام‌العرب آمده است: «از مجلس درس محقق بيش از 400 مجتهد برخاستند که چنين امري در فقه‌اي پيشين ديده نشد.»
آثار و تاليفات محقق
آثار و تاليفات محقق عميق و انشاي او بسيار روان است و كتاب‌هاي متعددي از او انتشار يافته است كه صاحب «ريحانة‌الادب» 14 جلد از آنها را به اين ترتيب نام مي‌برد كه برخي از آنها هنوز هم از كتاب‌هاي درسي حوزه‌هاي علميه به‌شمار مي‌آيند: استحباب التياسر لاهل العراق، تلخيص الفهرست، شرائع‌الاسلام في مسائل الحلال و الحرام، شرح نكت‌النهاية، الكهنه، مختصر المراسم، المسائل الغريه، المسائل المصريه، المسلك في اصول‌الدين، معارج‌الاحكام، المعتبر، النافع، نهج‌الاصول الي علم‌الاصول و... يكي از تاليفات مهم شيخ کتاب مشهور «شرائع‌الاسلام» است كه از نظر لفظ و معني، يكي از بهترين كتاب‌هاي فقه شيعه است.معروف است كه داراي 15هزار مساله فقهي است و از سوي فقها و مجتهدين عالي‌قدر مورد توجه خاص قرارگرفته است و شروح و تعليقه‌ها و توضيحات متعددي بر آن نگاشته‌اند كه كتاب جواهر در 43 جلد بزرگ نمونه‌اي از آن است و به برخي زبان‌ها مانند فارسي، روسي، فرانسوي، آلماني و اردو نيز ترجمه شده است.
شروح بسياري بر اين اثر نوشته شده كه بيشتر از20 شرح را علامه آقابزرگ تهراني برشمرده است كه از مشهورترين و مهمترين آنها «جواهرالكلام»، نوشته شيخ «محمدحسن نجفي»، صاحب جواهر؛ «مسالك» شهيد ثاني؛ «مدارك» نوه شهيد «سيدمحمد عاملي»؛ «اساس‌الاحكام» و... است. همچنين كتاب «مناهج‌الاحكام و دلايل‌الاحكام» اثر آيت‌الله ملاعلي علياري يك دوره مبسوط فقهي در شرح شرايع محقق اول است.اين کتاب مهم در كليه ابواب فقه شيعه اماميه به زبان عربي در قرن هفتم هجري قمري است كه به صورت يك دوره كامل، احكام اسلام و مسائل حلال و حرام در آن بيان شده است.اين کتاب زمان محقق حلي تا اين زمان، جزو متون درسي حوزه‌هاي علميه است.فضلاي عرب در حوزه‌هاي علمي به جاي «شرح لمعه» بيشتر اين كتاب را تدريس و تدرس مي‌كنند. در اين كتاب مطالب و موضوعات فقه، در 4 باب مجزا، با عناوين عبادت، عقود، ايقاعات و احكام تقسيم شده است.عبادات شامل 10 كتاب به اين قرار است: طهارت، صلوه، زكوه، خمس، صوم، اعتكاف، حج، عمره، جهاد، امر به معروف و نهي از منكر؛ عقود شامل 18 كتاب و از اين قرار است: تجارت، رهن، افلاس، حجر، ضمان كه شامل حواله و كفالت نيز هست، صلح، شركت، مضاربه، مزارعه، مساقات، وديعه، عاريه، اجاره، وكالت، وقف، هبه، سبق و رمايه، وصيت و نكاح. ايقاعات شامل 10 كتاب به اين قرار است: طلاق، ظهار، ايلاء لعان، عتق، تدبير، مكاتبه، استيلا، اقرار، جعاله، ايمان و نذر؛ احكام شامل 12 كتاب از اين قرار است: صيد و ذباحه، اطعمه و شربه، غصب، شفعه، احياي موات، لقطه، فرائض، قضا، شهادات، حدود و تعزيرات، قصاص و ديات.
غير از اين تقسيم‌بندي كلي محقق در ترتيب نگارش و بيان احكام، ملتزم به قاعده معيني است و در ترتيب دروني ابواب، تقسيم‌بندي خاصي كرده است.در هر باب، ابتدا احكام واجب، سپس احكام مستحب، بعد مكروهات و در آخر محرمات آمده است.شرايع در صحت و قوام بي‌نظير است و اين کتاب اکثر علما و مراجع را مستفيد و از سبک و اسلوب خاصي برخوردار که اغلب کتب فقهي بعدي ما را راهنما است. المختصر النافع، يكي ديگر از آثار فقهي او اين كتاب مفيد و گزيده شده از شرائع است.اين كتاب به‌علت اختصار و فراگيرندگي آن مورد توجه محافل علمي و تحصيلي قرار گرفته است و كتاب «رياض» اثر سيد‌علي طباطبايي اصفهاني در شرح آن است و استاد «محمد‌تقي دانش‌پژوه» در پيشگفتار ترجمه خويش بيش از 40 شرح را بر آن كتاب نام برده‌اند و كه با تصويب «دارالتقريب بين المذاهب الاسلاميه» از طرف وزارت مصر در قاهره چاپ و در اختيار دانشجويان رشته فقه اهل سنت دانشگاه الازهر قرار داده شده است. المعتبر، يكي ديگر از كتاب‌هاي فقهي محقق معتبر در شرح کتاب مختصر و كتاب «نكت النهايه» در دو جلد در پاسخ مسائلي كه در نجف از او پرسيده‌اند، كتاب «المسلك في اصول الدين» در كلام، كتاب الكهنه در منطق، كتاب المعارج در اصول فقه است.
مرجعيت محقق حلي، فقيه جامع شيعي در خلال سال‌هاي 630 تا 676 قمري محقق شد و او زعامت شيعه را به عهده داشت.محقق برخلاف ابن ادريس فقه استدلالي خويش را بر پايه مکتب شيخ طوسي بنا نهاد و با دقت در تمام ابواب فقه و اصول از انديشه و فتواي شيخ بهره برد.وي در 23 جمادي‌الثاني 676 قمري در سن 74 سالگي درگذشت و در حله به خاك سپرده شد.
