*يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ قُلْ فِيهِمَآ إِثْمٌ كَبِيرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُمَا أَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِمَا وَ يَسْئَلُونَكَ مَاذا يُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْأَيَتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ*
*(ای رسول ما) از تو درباره شراب و قمار می پرسند که چیست؟ بگو در این دو هم خطا و گناه بزرگی است و هم مردمان را از آنها منافعی هست اما گناه و نقصان آنها از نفعشان بیشتر است و نیز از تو می پرسند که ما در راه خدا چه چیز را انفاق کنیم؟ بگو هر آنچه از نیازتان بیشتر است و بدین گونه خداوند آیات خود را برای شما بیان میکند، باشد که در آنها تفکر کنید*
*این آیه یکی از آیاتی است که در مذمت شراب و قمار آمده است و همه خردمندان عالم مهر تأیید بر آن نهاده‌اند الا آنکه مردمان به علت هوای نفسانی از خِرد پیروی نمی‌کنند. درست است که برای شراب و قمار منافعی نیز ذکر شده است اما همگی اتفاق بر آن دارند که اصل بر پرهیز و دوری از این دو کار به خصوص افراط در آن‌هاست که یکی انتقال مواد سمی در بدن و یکی انتقال ثروت بی هیچ دلیل معقول از شخصی به دیگری است؛ زیرا ثروت، تبلور کوشش و خدمت فرد به جامعه خویش است و انتقال آن باید در مقابل کاری مفید یا هدفی والا در جامعه باشد در غیر این صورت جامعه را به مخاطره می‌اندازد.
نکند دانا مستی نخورَد عاقل می ننهد مردِ خردمند سوی مستی پی
چه خوری چیزی کز خوردن آن چیز تو را نی چون سرو نماید به مثل، سرو چو نی
گر کنی بخشش گویند که مِی کرد نه او ور کشی عربده گویند که او کرد نه مِی
(سنایی)
*ویلیام شکسپیر، شاعر و نمایشنامه نویس بزرگ غرب، دو تصویر در بیان حقیقت شراب‌خواری آورده است که هر دو هم در کمال زیبایی و هم مطابق با واقعیت ترسیم شده است:
عجبا از مردمان که دزدی را از پنجره (دهان) به خانه خود راه می‌دهند.
تا گوهر عقل ایشان را برباید و برود.
و شگفتا از مردمی که ورود خود را از عالم انسانی به عالم حیوانی با رقص و شادی جشن می‌گیرند. (نمایشنامه اتللو).
* نظامی که می‌توان گفت نخستین دایر کننده میخانه عرفانی است و اشعار بسیار در ستایش ساقی و مطرب آورده در اسکندرنامه برای رفع شبهه ظاهر بینان در چند بیت توضیح داده است که مقصود او از آن همه اشاره به باده و ساقی و دعوت و تأکید در نوشیدن آن این است که: شراب من یادآوری عهد الست و وعده‌های الهی و رهایی یافتن از خود پرستی است و این شراب نه تنها حرام نیست بلکه اصل دین قائم به آن است زیرا خودپرست را با خدا پرستی چه کار؟
مپنداری ای خضر پیروز پی که از مِی مرا هست مقصود مِی
مرا ساقی از وعده ایزدی است صبوح از خرابی مِی از بی خودی است
*در ادبیات ایران فارسی باده نهی شده فقط شراب انگوری نیست بلکه هر چه آدمی را از فطرت انسانی دور کند و به غفلت اندازد نیز شراب است، مانند غرور به مال و جاه و ثروت و زیبایی و حتی عْجب و خودبینی در عبادت خداوند همه از اقسام مستی است و زیان این گونه مستی‌ها به مراتب بیش از زیان آن شراب انگوری است. در اثر این مستی‌هاست که هزاران ظلم و تجاوز به مال و جان مردمان صورت می‌گیرد. مستی شراب زودگذر است اما مستی ریا و خود پرستی بسیار با دوام است و نادر مردی باید که از آن به هوش آید بلکه اکثریت در همان مستی به خاک هلاک می‌افتند یا هنگامی به هوش می‌آیند که عزیزترین ارزش‌های انسانی چون عدل و انصاف و جوانمردی و شفقت را از کف داده‌اند:
ز خانقاه به میخانه می‌رود حافظ مگر ز مستی زهد و ریا به هوش آید
ای دل طریق رندی از محتسب بیاموز مست است و در حق وی کس این گمان ندارد
مِی ده که شیخ و حافظ و مفتی و محتسب چون نیک بنگری همه تزویر می‌کنند
(حافظ)
* در ادب پارسی نهی از شراب و قمار بدین صورت آمده است که: آن شراب انگوری که می‌نوشید و آن قمار که می‌کنید بازیچه کودکان است. اگر به راستی به دنبال مستی هستید شرابی بنوشید که به قول مولانا «مستی آن تا ابد در سر سرمست ماست» و اگر وسوسه قمار در سر دارید قماری رندانه کنید که در آن نه درهم و دینار، که دل و جان خود را ببازید به دلداری و جانانی که همه بْردها در این باخت است که به گفته شیخ بهایی: در قمار عشق ای دل کی بود پشیمانی.
* عفو در این آیه به معنی زیادی و اضافی است و پاسخ خداوند به اینکه ما چه چیز و چه مقدار در راه خدا انفاق کنیم این است که هر چه افزون بر زندگی عادی شماست ایثار کنید. کلمه عفو چنان انتخاب شده است که انسان‌ها در فهم معنی آن آزمون شوند تا چه مقدار از سرمایه خود را اضافه می‌بینند.
آن بهره ز دنیا که خوری یا پوشی معذوری اگر در طلبش می‌کوشی
باقی همه رایگان نیرزد هشدار تا عمر گران مایه بدان نفروشی
(خیام)
