فلسفه استخاره

[HRG]

از آنجا که تمام بندگان مومن و معتقد به خدا در تمام کارها و شئونات زندگیخود از خداوند تبارک و تعالی استعانت جسته و از او کمک می جویند و روزیحداقل پنج مرتبه در نمازهای روزانه خود به این مطلب اعتراف می نمایند و میگویند:"ایاک نعبد و ایاک نستعین، بار پروردگارا! تنها تو را می پرستیم وتنها از تو کمک می جوییم" و از طرفی نیز در کارهای روزمره خود بعضا دچارسردرگمی هایی می شوند. دین مقدس اسلام که کاملترین ادیان است از این نکتهبسیار مهم نیز غافل نشده و با راه گشایی در این سردرگمیها بار دیگر مهریبر اکمال دین مقدس اسلام زده است.
قرآن مجید آخرین، کاملترین و بهترین کتاب آسمانی است که خداوند به سویانسانها فرستاده، تا آنها را از ضلالت و گمراهی نجات بخشد و آنان را درمسیر اصلی خلقت قرار دهد. قرآن مجید نه تنها کتابیست برای مجموعه قوانیناسلام بلکه فراتر از این مطلب، آیات و سوره های آن وبلکه کلمان آن دارایحکمتهایی است که علوم آن به طور کامل نزد پیامبر صلی الله علیه و آله وائمه طاهرین علیهم السلام می باشد و آنطور که در بعضی از روایات صحیحهوارده شده است" در پشت هرکلمه ای از کلمات قرآن هفتاد بطن است که هر بطندارای هفتاد معنا می باشد". آنچه روشن است آن است که بشر از فهم معانیقرآن به طور اتم و اکمل قاصر بوده و هست و خواهد بود مگر کسانی که خودقرآن آنها را معرفی نموده است آنجا که می گوید:" و من عنده علم الکتاب" وکسی که نزد اوست علم تمام کتاب. که شیعه و اهل تسنن اذعان و اعتراف دارندبه اینکه آن شخص بعد از پیامبر اکرم(ص) کسی جز حضرت علی بن ابیطالب علیهالسلام نیست.

از آنجائیکه عرض شد انسان گاهی مواقع پیش می آید که در زمینه ای بعد ازبررسی و مشورتهای فراوان، همچنان حیران و سردرگم و نسبت به انجام آن کارشک و تردید داشته باشد و انسان نیز برای نجات از این سردرگمی، طبق احادیثو روایاتی که بعدا خواهد آمد، می تواند چاره اش را از کاملترین کتاب الهیاستخراج و سرلوحه اقدامات خود قرار دهد. اما در مورد استخاره آراء ونظراتی نیز وجود دارد از جمله اینکه:
عده ای معتقدندکه استخاره یک امر خرافی بیش نیست و خداوند عقل را به انسان داده است تا در کارهای خود دقت کند!
عده ام معتقدند که استخاره به دل است آنچه دل می گوید به آن باید عمل کرد.
عده ای معتقدند که استخاره با قرآن کار صحیحی نیست و شأن و منزلت قرآن بالاتر از آن است که مورد استخاره گرفتن قرار گیرد.
عده ای معتقدند که استخاره گرفتن اشکال ندارد لکن استخاره با قرآن را قبولنمی کنند و می گویند: کسی که با قرآن استخاره می گیرد به معنای آن است کهمعنای حقیقی آیات را فهمیده است در صورتیکه بجز چهارده معصوم علیهم السلامقادر به این دعا نیست.
عده ای معتقدند که اول باید مشورت کرد و اگر انسان به جایی نرسید آن وقت نوبت به استخاره می رسد.
عده ای نیز چنان به استخاره معتقدند که حتی برای کارهای جزیی خود مانند خوردن بعضی از غذاهای روزمره استخاره می گیرند.
براستی کدام یک از این گروهها صحیح فکر می کنند و کدام یک نادرست؟ اینسوالیست که شاید در اکثر اذهانی که با کلمه استخاره برخورد می کنند پیدامی شود.

زمانی که انسان معتقد به دین اسلام شد و اعتقاد پیدا کرد که خداوند برایراهنمایی بشر از انواع سردرگمیهای شخصی و اجتماعی توسط پیامبران و کتابهایآسمانی با وی ارتباط برقرار کرده و او را از ضلالت و گمراهی نجات می دهندو در نتیجه اکنون که ما مسلمانان دین مقدس اسلام را برگزیده ایم و به نبوتو رسالت آخرین پیامبر یعنی " حضرت محمد بن عبدالله صلی الله علیه و آله وسلم اعتقاد پیدا کرده ایم و همچنین معتقدیم که آخرین کتاب آسمانی" قرآنمجید" می باشد لذا باید تمام سوالات و دیدگاههای خود را از طریق اسلام وبه بیانی واضحتر از طریق " قرآن" و " عترت" بررسی نماییم.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آنطور که شیعه وسنی در کتب معتبره خود نقل کرده اند در روزهای آخر عمر پربرکت خود می فرماید:
" انی تارک فیکم الثقلین کتاب الله و عترتی (اهل بیتی) لن یفترقا حتی یرداعلی الحوض ان تمسکتم بهما لن تضلوا بعدی ابدا" " همانا من به زودی از میانشما می روم و دو گوهر گرانبها را در میان شما به ودیعه می گذارم کتاب خداو عترتم(اهل بیتم) را، آگاه باشید که این دو هرگز از یکدیگر جدا نخواهندشد تا آنکه بر سر حوض کوثر بر من وارد شوند هرکس به این دو تمسک جوید هرگزگمراه نخواهد شد."
و در روایات دیگر آمده است:
"هرکه به این دو چنگ بزند نجات یابد و هرکه این دو را ترک کند غرق خواهد شد و به هلاکت می رسد" (شبهای پیشاور/سلطان الواعظین شیرازی)
بدیهیست که تمسک و چنگ زدن به قران و اهل بیت علیهم السلام معنایی به جز پیروی از فرامین این دو ندارد چرا که این دو مکمل یکدیگرند.
با این مقدمه می گوییم: همانطوریکه برای هر سوال اعتقادی و دینی باید بهاین دو ثقل و گوهر گرانبها(قرآن و عترت) و عقل که حجت باطنه الهی است رجوعکرد؛ در مورد استخاره نیز که باید به این دو ثقل گرانبها و عقل رجوعنماییم.

[HRG]

مرحوم سیدبن طاووس در کتاب فتح الابواب خود که در مورد استخاره نوشته است - می گوید:
بدان از آنجا که تدابیر الهی که برای مصالح بندگانش می باشد را بر وفقمراد بندگان نیافتم بلکه دیدم طبق اراده و مشیت خود عمل می کند بدون آنکهرعایت اسباب ظاهری و معتبر نزد بندگان - در آنچه خوشایند و آرزوهای ایشانباشد - را بکند و تنها اوست که مصالح بندگان را می داند و اگر عقل برایسعادت انسان و رسیدن به مصالح او کافی بود دیگر نیازی به فرستادن انبیاءنبود و از طرفی دیدم من به تنهایی تمام مصالح خود را با عقل خود نمی شناسمبه همین خاطر برای سعادت در دنیا و آخرتم احتیاج به مشورت و استخاره پیدانمودم.
استخاره دری است از درهای اشاراتی شریف خداوند؛ چرا که اطلاع از تدبیر واراده او منحصر در طلب خیر و استخاره از اوست پس اعتماد کردم و به آن قلعهمحکم الهی پناه بردم.

سیدبن طاووس در جایی دیگر از کتاب شریف خود می فرماید:
دیدم خداوند تبارک و تعالی موقعی که انسان را افرید و او را جانشین خود برروی زمین قرار داد از قول ملائکه کسانی که تصمیمات وتدابیر آنها بهترینتصمیمات و تدابیر است می گوید آنها گفتند: أَتَجْعَلُ فِيهَا مَن يُفْسِدُفِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاء وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُلَكَ. آيا در آن كسى را مى‏گمارى كه در آن فساد انگيزد و خونها بريزد وحال آنكه ما با ستايش تو [تو را] تنزيه مى‏كنيم و به تقديست مى‏پردازيمآنگاه خداوند به آنها گفت: إِنِّي أَعْلَمُ مَا لاَ تَعْلَمُونَ من چيزىمى‏دانم كه شما نمى‏دانيد. و به آنها فهماند که علم آنها و فهم آنها قاصرو کوتاه است از درک اسرار و تدابیر خداوندی؛ تا آنکه در موضعی دیگر ملائکهبه این مطلب اعتراف کرده و گفتند: سُبْحَانَكَ لاَ عِلْمَ لَنَا إِلاَّمَا عَلَّمْتَنَا إِنَّكَ أَنتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ منزهى تو ما را جزآنچه [خود] به ما آموخته‏اى هيچ دانشى نيست تويى داناى حكيم.
پس زمانی که دیدم ملائکه از درک تدابیر خداوندی عاجز و قاصرند دانستم کهمن به طریق اولی عاجزتر و فهمم کوتاهتر است، پس پناه بردم به قلعه محکمالهی، برای مشاوره با خداوند، در مواردی که نمی دانم، چه کم باشد و جزیی وچه زیاد باشد و کلی.
توضیح مطلب اینکه: کسانی که معتقدند خداوند به انسان عقل داده است و عقل،انسان را از استخاره گرفتن بی نیاز می کند باید بدانند که :
عقل، انسان را از استخاره گرفتن بی نیاز نمی کند چرا که ما در زندگیروزمره خود بسیار می بینیم که انسانیهای عاقل زیادی دچار سردرگمی هایی شدهو می شوند و از طرفی می بینیم که انسانهای عاقل زیادی در زندگی خودتصمیماتی می گیرند و بعد از مدتی از آن تصمیم اظهار ندامت و پشیمانی میکنند خلاصه دچار اشتباهات تصمیمی زیادی می شوند، اگر عقل تنها انسان راسعادتمند می کرد پس چرا باید عده زیادی از عقلاء از تصمیمات خود پشیمانشوند! در صورتیکه امام صادق در این موارد می فرمایند:
من دخل فی امر بغیر استخاره ثم ابتلی لم یوجر، اگر انسانی بدون استخارهاقدام به کاری کرد و در آن کار بلائی دید از طرف خداوند ثوابی ندارد(فتحالابواب سیدبن طاووس، محاسن برقی، وسائل الشیعه،بحارالانوار)
عقل می گوید: اینتنها، خداوند است که صلاح و مصلحت انسان را بیش از او می داند، آن هم درهمه امور، لکن باید یه نکته ای در اینجا اشاره کرد و آن اینکه این سخنبدان معنا نیست که باید در تمام امور حتی اموری که فساد و یا خوبی آن روشناست استخاره بگیرد؛ بلکه بدین معناست که در مواردی که انسان در می ماند وفکرش به جایی نمی رسد مانند امور مهمی که در زندگی برای او پیش می آیدمانند خریدو فروش، مسافرت، اقدام به کارهای مهم و سرنوشت ساز، ازدواجو...استخاره کند.

[HRG]

از آنجا که قرآن یک کتاب آسمانی و الهی است که در آن به جزئیات نمی پردازدبلکه نوعا کلی می گوید و بررسی جزئیات مهم را به ثقل دیگر خود یعنی عترت(چهارده معصوم) می سپارد، موضوع استخاره اگرچه به صراحت در قرآن نیامدهاست لکن در اخبار و احادیث صحیحه به این موضوع اشارات زیادی شده است، واین اختصاص به این موضوع تنها ندارد بلکه در مورد مهمترین عمل یک مسلمانیعنی نماز، قرآن تنها می گوید: و اقم الصلوة لذکری، نماز را بپای دارید بهخاطر ذکر و یاد من. و از بیان آنکه چگونه نماز بخوانیم، نماز صبح یا مغربو عشاء چند رکعت است، خودداری کرده است و بیان احکام نماز را به بیانکننده قرآن یعنی پیامبر(ص) و اهل بیت علیهم السلام می سپارد.
در مورد استخاره، روایاتی از پیامبر و ائمه اطهار علیهم السلام وارد شدهاست که بعضا اختصاص به شیعه ندارد بلکه در کتب معتبره اهل سنت نیز نقل شدهاست.
مرحوم سیدبن طاووس رحمة الله علیه در این فصل از کتاب خود برای اثبات استخاره و مطرح کردن دلیل از قرآن اشاره به آیات زیر می نماید:
1- وَرَبُّكَ يَخْلُقُ مَا يَشَاءُ وَيَخْتَارُ مَا كَانَ لَهُمُالْخِيَرَةُ : و پروردگار تو هر چه را بخواهد مى‏آفريند و برمى‏گزيند وآنان اختيارى ندارند(قصص/68)
مولا امیرالمومنین علی علیه السلام برای رساندن این معنی چه زیبا می فرماید:
العبد یُدبر و الرب یُقدر: یعنی بنده تصمیم می گیرد و خداوند تقدیر می کند.
2- لِلَّهِ الْأَمْرُ مِن قَبْلُ وَمِن بَعْدُ: [فرجام] كار در گذشته و آينده از آن خداست.(روم/4)
3- وَلَوِ اتَّبَعَ الْحَقُّ أَهْوَاءهُمْ لَفَسَدَتِ السَّمَاوَاتُوَالْأَرْضُ وَمَن فِيهِنَّ ... : و اگر حق از هوسهاى آنها پيروى مى‏كردقطعا آسمانها و زمين و هر كه در آنهاست تباه مى‏شد(مومنون/71)
و این ایات تصریحی است از طرف خداوند به قصور و کوتاهی فهم بنی آدم وندانستن خبر خود و اینکه هواها و امیال و آرزوهای آنان، آسمانها و زمینوآنچه در آنهاست را به فساد می کشاند. پس چون این مطالب را از قرآن دیدم وبه گوینده آن ایمان داشتم از اراده و اختیارات خود در کارهایم، که اگرخداوند از آنها پیروی می کرد همه چیز جز فساد می شد- فرار کردم و به ارادهو اختیارات خداوندی پناه بردم آن هم تنها با اطاعت از مشورتهای با او.

[HRG]

1- فضیل گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که فرمودند: هیچ بنده مومنیاز خداوند عزوجل طلب خیر نمی کند(استخاره نمی گیرد) مگر آنکه خداوند متعالخیر او را به او می رساند اگرچه در آن چیزی قرار بگیرد که به خیال او خوبنیست.
توضیح آنکه : بعضی از مواقع انسان برای کاری استخاره می گیرد و بر خلافآنچه خیال می کند که خیر او در آن است جواب استخاره بد می آید در این صورتانسان باید بداند که خداوند خیر او را خواسته، چرا که بعضی از مواقع شر وضرری در کاری است که الان معلوم نیست و در آینده آن شر برای انسان نمایانمی شود و استخاره به آینده کار به طور کلی می نگرد اگر خوب باشد خوب میآید و اگر ضرری در آن کار برای انسان باشد، چه الان و چه در آینده بد میآید.
2- از امام صادق علیه السلام روایت شده که آن حضرت فرمودند: زمانی که مناستخاره می گیرم باکی ندارم که خوب بیاید و یا بد بیاید، و پدرم امام محمدباقرعلیه السلام چنان استخاره را به من یاد می داد که گویا سوره های قرآنرا به من یاد می دهد.
3- حمیدی که یکی از علمای بزرگ اهل تسنن است در کتاب خود به نام الجمع بینالصحیحین ( جمع بین دو کتاب صحیح مسلم و صحیح بخاری) در حدیثی که سلسلهسند آن نیز ذکر شده است، از جابر بن عبدالله انصاری ( صحابی بزرگ و مورداحترام شیعه و سنی) نقل می کند که گفت: همواره پیامبر به ما می آموخت کهدر تمام کارهای خود استخاره بگیریم و چنان به ما استخاره یاد می داد کهگویا سوره های قرآن را به ما یاد می دهد.
4- در کتاب فردوس الاخبار آمده است که: پیامبر اکرم(ص) به انس بن مالکفرمودند: ای انس وقتی که تصمیم بر کاری گرفتی پس حتما استخاره بگیر! و ازخدای خود طلب خیر کن! به این طریق که هفت مرتبه بگویی: استخیر الله برحمتهخیرة فی عافیه سپس نگاه کن ببین چه چیز به قلبت خطور می کند که آیا انجامبدهی یا نه که هرچه به قلبت خطور کرد خیر تو در همان می باشد.
5- از امام صادق(ع) روایت شده است که آن حضرت فرمودند: " خداوند عزوجل میگوید: همانا از شقاوت و بدبختی بنده مومن من آن است که کارهایش را انجاممی دهد ولی از من طلب خیر نمی کند.
6- شخصی گوید از حضرت علی علیه السلام پرسیدم که چه کسی نزد خدا بیشترمورد بغض قرار می گیرد؟ حضرت فرمودند: کسی که خداوند را متهم می سازد!راوی باتعجب می پرسد چگونه خداوند را کسی متهم می سازد؟ حضرت فرمودند: کسیکه استخاره می گیرد و از خداوند طلب خیر می کند و سپس خیر او در خلاف آنچهکه دلش می خواسته به او برسد به همین خاطر ناراحت می شود و غضب می کند پساین شخص خداوند را متهم ساخته است.(بحارالانوار مجلسی/71/247)
7- امام صادق علیه السلام فرمودند: کسی که برای انجام کاری یک بار استخارهکند و از خدا طلب خیر نماید خداوند حتما او را راهنمایی خواهد کرد.
8- از جمله وصایای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به حضرت علی علیهالسلام است که : ای علی کسی که استخاره کند و از خدا طلب خیر نماید هرگزتیرش به سنگ نخواهد خورد و کسی که مشورت نماید هرگز پیشمان نخواهد شد.

[HRG]

حضرت امام صادق علیه السلام فرمودند:
هرگاه یکی از شما را حاجتی باشد و قصد آن داشته باشی نماز جعفر طیار را بهجا آورد و دعایش را بخواند و چون فارغ شود مصحف را بردارد و نیت کند فرجآل محمد را که ظهور حضرت صاحب الامر است در نزدیکی خواهد شد و بگوید:
" اللهم ان کان فی قضائک و قدرک ان تفرج عن ولیک و حجتک فی خلقک فی عامنا هذا فاخرج لنا آیةمن کتابک نستدل بها علی ذالک"
پس مصحف را بگشاید و هفت ورق بگرداند و از پشت ورق هفتم ده سطر بشمارد ونظر کند به سطر یازدهم که در آنجا امری بر او ظاهر خواهد شد. در آن مطلبیکه برای آن گشوده پس مصحف را بر هم می گذارد و بار دیگر برای حاجت خود قصدمی کند و مصحف مجید را می گشاید و به همان نحو که مذکور شد عمل می نمایدتا حاجت او ظاهر شود.
هرگاه بر یکی از شما کار تنگ شود مصحف را بدست گیرد و عزم کند بر عمل کردنبه آنچه ظاهر شود. پس سوره حمد و سوره توحید و آیه الکرسی و آیه "وَعِندَهُمَفَاتِحُ الْغَيْبِ لاَ يَعْلَمُهَا إِلاَّ هُوَ وَيَعْلَمُ مَا فِيالْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَمَا تَسْقُطُ مِن وَرَقَةٍ إِلاَّ يَعْلَمُهَاوَلاَ حَبَّةٍ فِي ظُلُمَاتِ الأَرْضِ وَلاَ رَطْبٍ وَلاَ يَابِسٍ إِلاَّفِي كِتَابٍ مُّبِينٍ" و سوره انا انزلناه و سوره قل یاایهاالکافرون و سوره قل اعوذبرب الفلق و قل اعوذ برب الناس هریک از اینهارا سه مرتبه بخواند پس متوجه به قرآن مجید وبگوید:
اللهم انی اتوجه الیک بالقرآنالعظیم من فاتحته الی خاتمته و فیه اسمک الاکبر و کلماتک التامات یا سامعکل صوت و یا جامع کل فوت و یا باریء النفوس بعدالموت، یا من تغشاء الظلماتو لاتشتبه الاصوات، اسئلک ان تخبر لی بما اشکل علی به، فانک عالم بکلمعلوم، غیر معلم، بحق محمد و علی و فاطمه و الحسن و الحسین و علی بنالحسین و محمدالباقرو جعفر الصادق و موسی الکاظم و علی الرضا و محمدالجواد و علی الهادی و الحسن العسکری و الخلف الحجة من آل محمد علیه وعلیهم السلام.
پس مصحف را بگشاید و جلالات (نامهای الله در آن ) صفحه را بشمارد و پس بعداز آن، از صفحه دست چپ به همان عدد سطر بشمارد پس به سطرآخر نظر کند که:به منزله وحی است درمطلبی که دارد ان شاء الله تعالی!!

سیدبن طاووس از دعوات خطیب مستغفری نقل کرده که او از حضرت رسول صلی اللهعلیه و آله نقل کرده که فرمودند: هرگاه خواستی تفال بزنی به کتاب اللهعزوجل پس بخوان سوره اخلاص سه مرتبه پس صلوات بفرست بر پیغمبر و آل آنحضرت سه مرتبه، پس بگو:
"اللهم انی تفالت بکتابک و توکلت علیک فارنی من کتابک ما هو مکتوم من سرک المکنون فی غیبک"
پس باز کن جامع را یعنی قرآنی که جامع تمام سور و آیات باشد و بگیر فال را از خط او از جانب اول بدون آنکه بشمری اوراق و سطور.

[HRG]

استخاره با تسبیح

  دیگر استخاره با تسبیح است که نمونه ای از آن منسوب به امام زمان (عج) است که بدین طریق انجام می شود:
اول نیت کرده و سپس با ذکر سه صلوات قبضه ای از تسبیح را گرفته و جفت جفتمی شماری در نهایت اگر تک آمد بد است و اگر جفت آمد حمل بر خوبی نکرده ودوباره همان کار را تکرار می کنیم اگر بازهم جفت آمد آن استخاره خوب استولی اگر تک آمد آن استخاره میانه است.