وداع با ماه مبارك رمضان

[HRG]

[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]ماهمبارك رمضان يك حقيقت و باطنى دارد كه اين حقيقت در قيامت ظهور مى‏كند.ماه مبارك رمضان را امام سجاد(ع) عيد اولياء الله مى‏داند. در صحيفهسجاديه دعايى است‏به نام دعاى وداع ماه مبارك رمضان. اين وداع براى كسىاست كه با ماه مبارك رمضان مانوس بوده و ماه مبارك رمضان دوست او مى‏باشدوالا آنكه با اين ماه نبوده وداعى ندارد. انسان از دوستش و يا با كسى كهمدتى مانوس بود، خداحافظى مى‏كند. آنكه اصلا نمى‏داند چه وقت ماه مباركرمضان آمد و چه وقت‏سپرى شد، چرا آمد و چرا سپرى شد، او وداعى ندارد. اماامام سجاد(ع) آخر ماه مبارك رمضان كه شد، در حد يك ضجه اين دعا رامى‏خواند. در مقدمه اين دعا، حضرت سجاد(ع) كليات نعمت‏هاى الهى رامى‏شمارد و اينكه بخشش‏هاى خداى سبحان ابتدايى است، نه از روى استحقاق.  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]رمضان بهترين بخشش خداوند  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]بعداز آن مقدمه مى‏فرمايد: يكى از بهترين بخشش‏هاى خداوند سبحان، ماه مباركرمضان و روزه در اين ماه است: «و انت جعلت من صفايا تلك الوظائف و خصائصتلك الفروض شهر رمضان... و قد اقام فينا هذا الشهر مقام حمد و صحبنا صحبةمبرور». (1) خدايا، نعمت‏هاى فراوانى به ما دادى; يكى از آن برجسته‏تريننعمت‏ها ماه مبارك رمضان است و يكى از بهترين فضيلت‏ها روزه اين ماه استكه نصيب ما كردى. و هيچ زمانى به عظمت زمان ماه مبارك رمضان نيست، گذشتهاز آنكه شب قدر را در آن قرار دادى، اين ماه را ظرف نزول قرآن كريم قراردادى كه اين فيض در اين ماه نازل شده است، اگر كسى با قرآن باشد همراهقرآن بالا مى‏رود، و اين را بر ملت مسلمان منت نهادى، زيرا ديگر ملل درماه مبارك رمضان روزه نمى‏گرفتند و اين نعمت را مخصوص مسلمين كردى. و اينماه مبارك در بين ما اقامت داشت و جاى حمد و ثنا بود; زيرا به همراه خودشرحمت آورد و رفيق بسيار خوبى براى ما بود. ما در صحبت‏با او به فضايل ونعمت‏هايى رسيديم. دوستى بود كه به همراهش رحمت و مغفرت و بركت آورد.اينكه رسول خدا - عليه آلاف التحية و الثناء - در خطبه شعبانيه فرمود: «قداقبل اليكم شهر الله بالبركة و الرحمة و المغفرة‏»; اين ماه، بركت و رحمتو مغفرت آورد; كسى كه رفيق اين ماه بود، بركت و رحمت و مغفرت اين ماه راهم دريافت مى‏كند.  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]رمضان ماه منفعت  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]«واربحنا افضل ارباح العالمين‏»;«ماه رمضان‏» برترين سودهاى جهانيان را بهما ارزانى داشت كه هيچ تاجرى در هيچ گوشه دنيا نبرده است. هيچ كسى درسراسر عالم به اندازه ما از اين ماه مبارك رمضان استفاده نكرد. اگر انسانيك مسافرى است كه سفر ابد در پيش دارد، ره‏توشه آن سفر ابد را بايد همينچند روز تهيه كند و اگر درهاى آسمان به چهره مؤمن باز مى‏شود و اگر مؤمنمى‏تواند با وارستگى به باطن عالم راه پيدا كند و اگر بهترين فرصت ماهمبارك رمضان است; پس بهترين سود را ماه مبارك رمضان و اهلش دارند.  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]ماه حسابرسى  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]از«ابن طاووس‏» نقل شده است كه فرمود: عده‏اى اول سالشان اول فروردين است.يك نوجوان اول سال او اول فروردين است كه تلاش مى‏كند لباس نو در بر كند;درخت‏ها اول سالشان فروردين است كه لباس‏هاى نو و تازه در بر مى‏كنند; اولسال يك كشاورز اول پاييز است كه درآمد مزرعه را حساب مى‏كند; يك تاجرى كهكارگاه توليدى دارد، اول سال را در فرصت ديگرى تعيين مى‏كند; اما آن‏ها كهاهل سير و سلوك‏اند، اول سالشان ماه مبارك رمضان است;حساب‏ها را از ماهمبارك تا ماه مبارك بررسى مى‏كنند كه ماه مبارك رمضان گذشته، چه درجه‏اىداشته و امسال چه درجه‏اى دارند؟ چقدر مطلب فهميده و چقدر مسايل براى آنهاحل شده است؟ چقدر در برابر گناه قدرت تمكين داشته و چقدر در برابر دشمن،قدرت تصميم دارند؟ ماه مبارك رمضان براى سالكان الى الله، ماه محاسبه است;لذا امام سجاد(ع) فرمود: هيچ كس در سراسر جهان به اندازه ما در اين ماهاستفاده نكرد.  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]هجران جانكاه  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]«ثمقد فارقنا عند تمام وقته و انقطاع مدته و وفاء عدده و نحن مودعوه‏»; اينماه بعد از آنكه پايانش فرا رسيد، از ما مفارقت و هجرت كرد و ما را تنهاگذاشت و ما الان اين ماه را وداع مى‏كنيم. «وداع من عز فراقه علينا وغمنا»، (2)  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]چهوداعى؟ وداع تشريفاتى؟ نه، وداع با يك دوست عزيزى كه مفارقتش براى ماتوانفرساست. آنكه اهل معنا بود خيرش در اين ماه بيشتر شد; آنكه گرفتارگناه بود گناهش در اين ماه كمتر شد. فرمود: ما كسى را وداع مى‏كنيم كهرفتنش براى ما عظيم و سخت است و ما را غمگين كرد; اين ماهى بود كه شب وروزش رحمت‏بود. بزرگان فقه ما همچون «مرحوم صاحب جواهر» و «سيد محمدكاظم‏» صاحب «عروة الوثقى‏» و ديگران (رضوان الله عليهم) در كتاب‏هايشانهست كه در فضيلت روزه گرفتن، همين بس كه انسان از نظر ترك بسيارى از كارهاشبيه فرشته مى‏شود. همين كه انسان از شكم رها شد، يك مقدار به فرشته شدننزديك مى‏شود. گفته‏اند شش روز اوايل ماه شوال را به عنوان بدرقه، روزهبگيريد. بعد از عيد فطر، كه عيد فطر روزه‏اش حرام است، زيرا اگر كسى دوستعزيزى را بخواهد بدرقه كند، چند قدم به همراه او مى‏رود; معناى وداع كردن،به دنبال او چند قدم رفتن است. «و اوحشنا انصرافه عنا» و از اينكه منصرفشد و از ما فاصله گرفت، ما را به وحشت انداخت. ما يك دوست رئوف و مهربان وپربركتى را از دست مى‏دهيم، لذا ما به وحشت افتاديم; آخر ماه مبارك رمضانكه مى‏شد احساس غربت مى‏كردند. سلام بر تو اى عيد اولياء خدا. «و لزمنا لهالذمام المحفوظ و الحرمة المرعية و الحق المقضى‏»; ما بايد حقى كه او بهعهده ما دارد رعايت كنيم; حرمتى كه در پيش ما دارد بايد ارج بنهيم; بايدبه تعهدى كه بين ما و اوست وفا كنيم.  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]سلام بر تو اى عيد اولياء خدا  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]«فنحنقائلون السلام عليك يا شهر الله الاكبر و يا عيد اوليائه‏»، آن گاه چوناين دوست عزيز از ما مفارقت مى‏كند، ما در آخر ماه مبارك اين چنينمى‏گوييم: سلام بر تو اى بزرگ‏ترين ماه كه به خدا انتساب دارى و سلام برتو اى عيد اولياء الهى. اين سلام توديع است، چون تنها ماهى كه اسمش درقرآن كريم است ماه مبارك رمضان است:  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]عارفان هر دمى دو عيد كنند  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]عنكبوتان مگس قديد (3) كنند (4)  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]كارعنكبوت آن است كه بتند و با اين تارها مگس صيد كند و قرمه درست كند. كارعنكبوت آن است كه مگس را ذخيره كند، قديد كرده و قرمه درست كند و كارش غيراز ذخيره كردن چيز ديگرى نيست، اما عارف در هر دم و هر نفس دو عيد دارد كهسعدى گفت: هر نفسى كه فرو مى‏رود ممد حيات است و چون برمى‏آيد مفرح ذات;پس در هر نفسى دو نعمت موجود است و بر هر نعمتى شكرى واجب; لذا عارف در هردم دو عيد دارد. على اى حال، بهترين دمى كه انسان دارد در ماه مبارك رمضاناست كه «انفاسكم فيه تسبيح‏»; نفس كشيدن در اين ماه «سبوح قدوس‏» گفتناست; لذا امام سجاد(ع) مى‏فرمايد: سلام بر تو اى عيد اولياى الهى. اينكهمى‏بينيم در آخر ماه مبارك رمضان عيد فطر مى‏گيرند، چون جايزه‏هاى يك ماهرا به ما مى‏دهند; در حقيقت محصول ماه مبارك رمضان است. اين ضيافة الله،آن لقاء الله را در بر دارد و عظمت از آن ماه شوال نيست، بلكه عظمت از آنماه مبارك رمضان است كه نتيجه يك ماهه را در روز عيد مى‏دهند.  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]روز عيد است و من مانده در اين تدبيرم  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]كه دهم حاصل سى روزه و ساغر گيرم  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]«السلامعليك يا اكرم مصحوب من الاوقات و يا خير شهر فى الايام و الساعات‏». (5)امام سجاد چندين بار به اين ماه سلام مى‏كند. ماه اگر يك زمانى گذرا بود وباطن و سر و حقيقت و روح و جانى نداشت، اين ولى الله كه به او سلامنمى‏گفت. آيا اين‏ها معاذ الله نظير اشعار خيالى شعراست كه بر خطابه‏هاىخيالى حمل شود كه مثلا به كوه و يا آثار مخروبه خطاب مى‏كنند، يا نه اينماه يك حقيقتى دارد. مى‏گويد: ما خيلى دوست داشته و داريم، اما هيچ دوستىبه عظمت اين ماه نبود. يك ماهى كه نه هيچ روزى مثل روزهاى او بود و نه هيچشبى مثل شب‏هاى او.  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]ماه چه و چگونه خواستن از خداوند  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]«السلامعليك من شهر قربت فيه الامال و نشرت فيه الاعمال‏»; سلام بر ماه آرزوهاىمشروع و اعمال مرفوع سلام ما بر تو اى ماهى كه آرزوها در اين ماه نزديك شدو ما فهميديم كه چه بخواهيم، لذا آرزوهاى طولانى نمى‏طلبيم. و از طول املآزاد شديم و بر آمدن آرزوهاى مشروع ما نزديك شد. در همين دعاى سحر ماهمبارك رمضان، امام سجاد(ع) به ما آموخت كه به خدا عرض كنيم: خدايا، آن‏هاكه تو را نمى‏شناسند و عبادت نمى‏كنند، آن‏ها را روزى مى‏دهى و اين همهمار و عقرب‏ها را خدا تامين مى‏كند، پس حيف است كه انسان تمام حاجت‏ها رادر محور ماده و ماديات خلاصه كند. آن‏ها كه اصلا خدا را نمى‏شناسند وعبادت نمى‏كنند، نظير اين همه كفار و منافقين، خداوند آنها را در عالمتامين مى‏كند، پس آيا صحيح است انسان تلاش و كوشش خود را بر اين صرف بكندكه از خدا طبيعت و دنيا بطلبد؟ امام مى‏فرمايد: سلام بر اين ماه كهفهميديم در اين ماه از خدا چه بخواهيم. آرزوهاى طولانى نداشته باشيم، بلكهچيزى بخواهيم كه براى ما بماند. وقتى اين آيه نازل شد: «و كاين من دابة لاتحمل رزقها الله يرزقها»، (6) مهاجرين از مكه به مدينه هجرت كردند. چوناينها وقتى مى‏خواستند از مكه به مدينه هجرت كنند، كسى به آنها اجازهنمى‏داد تا اموالشان را هم منتقل كنند يا بفروشند و مى‏گفتند: اگر خواستيداز مكه به مدينه برويد بايد با دست‏خالى برويد. وقتى اين آيه نازل شد كههيچ جنبده‏اى، چه اهل پس‏انداز باشد يا نباشد، نيست كه از جايى به جايىحركت‏بكند، مگر اينكه خدا روزى او را مى‏دهد; معنايش اين است كه همه درعالم روزى خدا را مى‏خورند. جنبده‏ها دو قسمت‏اند: بعضى اهل پس‏انداز وذخيره‏اند مثل موش و مورچه‏ها; بعضى آزادانه زندگى مى‏كنند، مثل كبوترها،گنجشك‏ها، بلبل‏ها كه اينها اهل ذخيره و پس‏انداز نيستند. در اين آيهفرمود: هم آن موش و مورچه را كه اهل پس‏اندازند خدا روزى مى‏دهد، هم كبوترو بلبل و گنجشك را كه اهل ذخيره نيستند; اينطور نيست كه فقط موش‏ها را خداتامين كند و بلبل‏ها را تامين نكند، وقتى اين آيه نازل شد، مسلمين از مكهبه مدينه هجرت كردند. گفتند ما روزى‏مان را كه از جايى به جايى حملنمى‏كنيم، بالاخره خداى مكه خداى مدينه هم هست. اگر ما را در مكه ادارهمى‏كند در مدينه هم اداره مى‏كند. با دست‏خالى آمدند و در مسجدهاى مدينهماندند و مهاجر ناميده شدند; خدا آنها را تامين كرد. اين چنين نيست كه اگرانسان روح بلند نداشته باشد، به او خوش بگذرد و يا اگر روح بلند و عظيمداشت در جهان تلخكام باشد. انسان اگر ذهن و جانش را به چيز درستى مشغولنكند، او آدم را به چيز نادرستى مشغول مى‏كند; تا آدم اين نفس و ذهن ومركز انديشه را مشغول نكند او آدم را مشغول مى‏كند; فرمود: ما در اين ماهفهميديم از خدا چه بخواهيم، اعمالمان باز و آرزوهايمان بسته شد. جلوآرزوهايمان را گرفتيم و دست‏به كار شديم.  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]وداعى غم انگيز با يارى عزيز  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]«السلامعليك من قرين جل قدره موجودا و افجع فقده مفقودا»; سلام بر تو اى نزديكىكه وقتى بودى گرامى بودى و حال كه در آستانه رفتن هستى، رفتنت فاجعه است وما را غمگين مى‏كند همچون كسى كه عزيزترين عضو خانواده‏اش را از دست‏بدهد.«و مرجو آلم فراقه‏»; سلام بر تو اى تكيه‏گاه اميد كه در هنگام مفارقت، مارا متالم و رنجور كردى. آن ماه كه در جان انسان رسوخ داشت، وقتى از جانفاصله مى‏گيرد جايش را غم پر مى‏كند. آن فهميدن‏ها و صفاى ضمير ديگر نيست.آن نشاطى را كه انسان در ماه مبارك رمضان براى نثار و ايثار دارد در غيرماه مبارك رمضان ندارد. اگر انسان در اين ضيافت‏حق از خدا، غنا و بى‏نيازىطلب كند، چيزى او را به خود متوجه و مشغول نمى‏كند; نه از كسى مى‏ترسد ونه از بذل جان دريغ مى‏كند. «السلام عليك من اليف آنس مقبلا فسر و اوحشمنقضيا فمض‏»; (7) سلام بر تو اى دوست‏با الفت كه وقتى آمدى، ما را مسروركردى و وقتى رفتى، ما را گداختى و رفتى، داغ زدى و رفتى! اين حرف، حرف يكانسانى است كه با باطن روزه اين ماه و با باطن ليله قدر در تماس بوده است. 
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]وداع با ماه رقت قلوب و قلت ذنوب  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]«السلامعليك من مجاور رقت فيه القلوب و قلت فيه الذنوب‏»; سلام بر تو اى همسايهعزيز كه در مجاورت و جوار رحمت تو بوديم. تو همسايه‏اى بودى كه در اين مدتدل‏ها رقيق مى‏شد و گناهان كم. در مناطق ييلاقى و در سرزمينى كه سبز و خرماست چشمه معدنى مى‏جوشد، چون با املاح و رسوبات همراه است، اين آب زلالنيست كه راه خود را طى كند و راه باز كند و تشنه‏ها را سيراب كرده و بهمقصد برسد، بلكه با رسوبات و املاح همراه است. اين آب زلال است كه وقتى ازچشمه مى‏جوشد راه خود را باز مى‏كند و راه كسى را هم نمى‏بندد; همه ايندرخت‏ها و گياهان تشنه سر راه را هم سيراب مى‏كند تا به دريا برسد، اينخاصيت آب زلال است كه اصلا به دنبال تشنه مى‏رود تا سيرابش كند. سرش را بهسنگ مى‏زند و تلاش و كوشش مى‏كند كه خود را به تشنه‏ها برساند اما اگر اينآب رسوبى باشد همين كه مى‏جوشد راه خود را مى‏بندد. بعد از چند سال در آنمزرع، تلى از سنگ پيدا شده و همه آن سرزمين‏هاى سبز، خشك مى‏شود و از اوچيزى روئيده نمى‏شود. اين آب وقتى زلال و صاف نباشد جلوى خودش را هممى‏بندد; افكار و انديشه در دل‏ها هم همين طور است، اگر زلال باشد از جانمى‏جوشد، با زبان و قلم منتشر مى‏شود، به گوش و چشم مى‏رسد و از آنجا بهدل‏هاى ديگران مى‏رسد; لذا يكى از القاب عالم «ماء معين‏» است كه ريشهاصلى آن درباره حضرت ولى عصر (عج) است كه يكى از القاب مبارك آن حضرت «ماءمعين‏» است: «قل ارايتم ان اصبح ماءكم غورا فمن ياتيكم بماء معين‏». (8)ماء معين يعنى آب جارى; آبى كه چشم، آن را مى‏بيند. علم و عالم را ماءمعين مى‏گويند، چون مانند چشمه زلال است كه مى‏جوشد. حرفى كه مى‏زند، چيزىكه مى‏نويسد، علمى است كه از جان او تراوش كرده و به گوش و چشم شخصى رسيدهاست و او مى‏فهمد و به ديگرى مى‏گويد، ديگرى هم مى‏فهمد و به بعدىمى‏گويد. اين مانند يك چشمه زلالى است كه بالاخره به اصلش مى‏رسد اماافكار و انديشه و خيالات باطل مانند همان رسوبات و املاح معدنى‏اند كههمان جا قلب را مى‏بندند; كم كم اين قسى مى‏شود، وقتى كه دل بسته شد، نهچيزى از آنجا سرايت مى‏كند و به ديگران مى‏رسد و نه حرف ديگران به آنجامى‏رسد. نه حرف او در غير مؤثر است و نه حرف غير در او مؤثر مى‏باشد. امامسجاد(ع) فرمود: دل‏ها در اين ماه نرم و رقيق و گناهان در اين ماه كممى‏باشد.  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]ماه پيروزى بر شيطان  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]«السلامعليك من ناصر اعان على الشيطان و صاحب سهل سبل الاحسان‏»; سلام بر تو اىرفيقى كه كمك كردى تا ما بر شيطان مسلط شديم. انسان در اين ماه بر شيطانمسلط مى‏شود. به خاطرات شيطانى گوش فرا نمى‏دهد. تو براى ما مصاحب خوبىبودى كه ما توانستيم بر شيطان پيروز شويم. ما نه تنها در بعد سلبى ازدست‏شيطان نجات پيدا كرديم كه كار بد نكرديم، بلكه در بعد اثباتى هم پيروزشديم. راه‏هاى خير را خوب و به آسانى طى كرديم. اگر در غير ماه مباركرمضان كار خير را به سختى انجام مى‏داديم، در اين ماه به آسانى انجامداديم، تو باعث‏شدى كه ما راه احسان را با سهولت طى كرديم.  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]ماه آزادى  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]«السلامعليك ما اكثر عتقاء الله فيك‏» سلام بر تو اى ماهى كه چقدر بنده‏ها را خدادر اين ماه آزاد كرده است. خدا آنها را كه گرفتار آتش و رذائل اخلاقىبودند، از دست اين بندها آزاد كرد و نعمتى بهتر از آزادى نيست. امامصادق(ع) فرمود: «من رفض الشهوات فصار حرا»; (9) اگر كسى شهوت را ترك كند،آزاد مى‏شود و نعمتى بالاتر از آزادى و آزادگى و حريت نيست كه انسانگرفتار شهوت و غضب و برده هوى نباشد و زمامش را به دست هوسش نسپرد. «و مااسعد من رعى حرمتك بك‏»; چقدر سعادتمند شد آن كسى كه احترام تو را حفظ كردو مواظب بود تا در اين ماه حرف بد نزند، خيال و گناه بد نكند.  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]ماه محو كننده گناه  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]«السلامعليك ما كان امحاك للذنوب و استرك لانواع العيوب‏»; سلام بر تو اى حقيقتماه مبارك رمضان كه تو محوكننده گناه هستى و پوشاننده‏تر از هر چيزىنسبت‏به عيوب انسان. عيب را مى‏پوشانى و گناه را محو مى‏كنى. اول پوشاندنو ستر و بعد مغفرت است. خداى سبحان اول مى‏پوشاند، كه آبروى انسان محفوظباشد، بعد مى‏بخشد. اين ستار زمينه آن غفار را فراهم مى‏كند. انسان تابتواند آبروى ديگران را حفظ كند، خدا هم آبروى او را حفظ مى‏كند، مؤمن حقندارد كارى بكند كه ذلت‏آور باشد. «السلام عليك ما كان اطولك علىالمجرمين‏»; سلام بر تو اى ماه مبارك رمضان كه براى افراد تبهكار خيلىطولانى هستى و رمضان براى او حكم چندين ماه است. «و اهيبك فى صدورالمؤمنين‏»; ماه مبارك رمضان در دل‏هاى مؤمنان با يك هيبت و ابهت و جلال وهيمنه و شكوه تلقى مى‏شود.  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]وداع با ماه بى‏رقيب  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]«السلامعليك من شهر لا تنافسه الايام‏»; سلام بر تو اى ماهى كه هيچ ماهى با تومسابقه و رقابت ندارد. در منافسه وقتى انسان مى‏دود و مسابقه مى‏دهد، نفسنفس مى‏زند تا به مقصد برسد. خداى سبحان هم فرمود براى گرفتن فضائل،منافسه بدهيد: «فليتنافس المتنافسون‏»; شما نفس نفس بزنيد تا آن شى‏ء نفيسو ارزنده را بگيريد. هيچ ماه و ايام و ليالى و لحظاتى با تو منافسهنمى‏كند و رقابت ندارد. تو پيشگامى و همه يازده ماه سال به دنبال تواند.اين چنين نيست كه انسان بگويد در ماه مبارك رمضان حرف‏ها را مى‏شنوم وبعدا عمل مى‏كنم. اگر فعلا عمل نشود بعدا هم عمل نمى‏شود; چون زمان‏هاىديگر آن قدرت را ندارد كه با ماه مبارك رمضان در كسب توفيق انسان رقابتكنند. «السلام عليك غير كريه المصاحبة و لا ذميم الملابسة‏»; سلام بر تو،در اين مدتى كه مهمان ما بودى يا ما در خدمت‏شما بوديم، هيچ رنجى نديديم.از مصاحبت‏با شما خسته نشديم. در خدمت‏شما بوديم و لذت برديم، ذم، كراهت ومانند آن از شما مشاهده نكرديم. تو مهمان خوبى براى ما بودى. «السلام عليككما وفدت علينا بالبركات و غسلت عنا دنس الخطيئات‏». سلام بر تو اى ماهگرامى مبارك رمضان كه بركت آوردى، ما را شستشو كردى و رفتى و بعدا اگرآلوده شديم به دست‏خود آلوده شده‏ايم والا تو ما را تطهير كردى و رفتى. مااحساس سبكى مى‏كنيم.  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]مهمان بى‏زحمت  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]«السلامعليك غير مودع بر ما و لا متروك صيامه ساما»; سلام بر تو كه در هنگامتوديع، ما احساس خستگى نكرديم. انسان وقتى مهمان را با تشريفات پذيرايىمى‏كند، خود در اين مدت خسته مى‏شود; اما ايشان مى‏فرمايد ما خسته نشديم،ما از روزه گرفتن كه پذيرايى تو بود خسته نشديم و رنجى احساس نكرديم، بلكهبراى ما گوارا بود. «السلام عليك من مطلوب قبل وقته و محزون عليه قبلفوته‏»; سلام بر تو، قبل از اينكه بيايى ما انتظار تو را داشتيم و الان همهنوز نرفته‏اى مقدارى مانده است. ولى همين كه مى‏خواهى بروى ما را غمگينكرده‏اى. «السلام عليك كم من سوء صرف بك عنا و كم من خير افيض بك علينا»;سلام بر اين مهمان گرانقدرى كه به بركت تو، خدا خيلى از بلاها را از مابرداشت و خيلى از بركات را به ما داد. ما در حقيقت مهمان تو بوديم، نه تومهمان ما. «السلام عليك و على ليلة القدر التي هي خير من الف شهر»; اينزيارتنامه است، اين سلام توديع است، سلام بر تو اى ماه، سلام بر ليلةالقدرت، آن شب قدرى كه هزار ماه - تقريبا هشتاد سال - بالاتر است. «السلامعليك ما كان احرصنا بالامس عليك و اشد شوقنا غدا اليك‏». سلام بر تو اىماهى كه ما ديروز خيلى حريص بوديم كه شما بيايى و فردا هم خيلى مشتاقيم كهزيارتتان كنيم; اين طور نيست كه به عنوان يك اداء وظيفه اين مراسم توديعرا انجام بدهيم. «السلام عليك و على فضلك الذى حرمناه و على ماض من بركاتكسلبناه‏»; سلام بر تو و فضيلت تو، سلام بر تو و بركات تو. «اللهم انا اهلهذا الشهر الذى شرفتنا به و وفقتنا بمنك له حين جهل الاشقياء وقته و حرموالشقائهم فضله‏»; خدايا آن توفيق را دادى كه ما اهل اين ماه باشيم، در حالىكه عده‏اى از فضيلت اين ماه محروم شدند و منشاء حرمان آنها نيز شقاوتشانبود كه به سوء اختيار خود آنان فراهم شد. «و انت ولى ما آثرتنا به منمعرفته و هديتنا له من سنته‏»; پروردگارا، تو مولى و سرپرست مايى، در آنچهما را براى شناخت آن برگزيده‏اى و راهنمايى نموده‏اى كه روش آن را طىنماييم. «و قد تولينا بتوفيقك صيامه و قيامه على تقصير و ادينا فيه قليلامن كثير». و در پرتو توفيق تو، به روزه و نماز آن با اعتراف به تقصير نايلآمديم و اندكى از وظايف بسيار را ادا نموديم. «اللهم فلك الحمد اقرارابالاسائة و اعترافا بالاضاعة و لك من قلوبنا عقد الندم و من السنتنا صدقالاعتذار». پروردگارا! تو را در حالى ستايش مى‏كنم كه به بد رفتارى خوداقرار و به ضايع نمودن نعمت احكام تو و عمر خويش اعتراف داريم. و براىتوست از طرف دل‏هاى ما پيمان پشيمانى و از ناحيه زبان پوزش طلبى صادقانه.«فاجرنا على ما اصابنا فيه من التفريط اجرا نستدرك به الفضل المرغوب فيه ونعتاض به من انواع الذخر المحروص عليه‏». پس اجر مصيبت‏بر تفريط در اينماه را چيزى قرار ده تا به وسيله آن، فضيلتى كه مورد رغبت است نائل آييم وبه جاى آن از انواع ذخايرى كه بر آن تشويق شده عوض به دست آوريم. «و اوجبلنا عذرك على ما قصرنا فيه من حقك‏». و از باب: كتب ربكم على نفسه الرحمة.پذيرش پوزش را براى ما مقرر نما تا حق تقصير شده شما بخشوده گردد. «و ابلغباعمارنا ما بين ايدينا من شهر رمضان المقبل فاذا بلغتناه فاعنا على تناولما انت اهله من العبادة و ادنا الى القيام بما يستحقه من الطاعة‏» و عمرما را تا ماه مبارك آينده طولانى بفرما و هنگامى كه ما را به آينده آنرساندى ما را كمك فرما تا آنچه در خور شماست عبادت نمائيم و آنچه سزاوارتوست طاعت كنيم «و اجر لنا من صالح العمل ما يكون دركا لحقك فى الشهرين منشهور الدهر»; و توفيق انجام كار نيك را بطور جارى و مستمر بهره ما فرما تاآنچه حق و شايسته شما است در تمام ماه مبارك رمضان كه در مدت عمر ما پيشمى‏آيد جبران شود.  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]«و اجبر مصيبتنا بشهرنا و بارك لنا فى يوم عيدنا و فطرنا».  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]پروردگارا، هجران ماه مبارك را كه مصيبت ماست جبران فرما و براى ما در روز عيد فطر بركت مقرر نما...  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]وبا سپرى شدن اين ماه ما را از هر تباهى بيرون بياور... و هر پاداشى كه بهافراد شايسته و واجد شرايط اين ماه مرحمت مى‏كنى، به ما نيز لطف فرما،زيرا فضل تو تمام‏شدنى نيست، بلكه همواره جوشان است.  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]و ثواب همه كسانى كه تا قيامت در آن ماه روز مى‏گيرند يا عبادت مى‏كنند براى ما ثبت فرما... آمين.  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif][HR] 
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]پى‏نوشت‏:  
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]1) صحيفه سجاديه، دعاء 45، وداع ماه مبارك رمضان
2) همان ماخذ
3) قديد به گوشت‏هاى مانده ذخيره لانه‏ها مى‏گويند
4) ديوان سنائى غزنوى
5) دعاى وداع
6) عنكبوت، 60
7) «مض‏» آن درد گدازنده را گويند. همچون رنجش از گداختگى آهن سرخ شده‏اى كه به انسان اصابت كند.
8) سوره ملك، آيه 30.
9) امالى، شيخ مفيد، مجلس 6، حديث 14
 
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]كتاب: ره‏توشه راهيان نور ص 216
آيت الله جوادى آملى