سلام [FONT=Times New Roman (Arabic)]راههاي مبارزه با
درمقاله حاضر نويسنده با رويكردي تحليلي به بررسي صفت ناپسند عجب و خودبيني پرداخته و راههاي رهايي از اين رذيله اخلاقي مذموم را تبيين كرده كه باهم آن را از نظر مي گذرانيم
[FONT=Times New Roman].
[FONT=Times New Roman (Arabic)]
راه مبارزه با عجب
از جمله مفاسد اخلاقي بسيار خطرناك و مهلك، كه مي تواند نتيجه يك عمر عبوديت و بندگي انسان را نابودكرده و از يك انسان بهشتي و سعادتمند،موجودي دوزخي و بدعاقبت بسازد، مفسده موحش «عجب و خودبيني» است. مفسده اي دروني كه همواره مورد غفلت قرارگرفته و به همين دليل كسي آن را براي خود نقص و عيب نمي شمرد! چه بسا ساليان بسياري بر آدمي بگذرد كه اين ميكرب خطرناك روحي و اخلاقي دردل و جانش ريشه دوانده و پايدارشده باشد و با اين حال او خود را فردي مهذب و پاك از هرگونه ناپاكي بداند! و اين خصلت همه امراض روحي است كه چون همراه با درد و رنج ملموس همچون امراض جسماني نيستند، مورد غفلت واقع شده و گرد فراموشي بر آن مي نشيند
[FONT=Times New Roman].
[FONT=Times New Roman (Arabic)]و اما اين بيماري روحي آنگاه بر دل و جان آدمي عارض مي شود كه انسان، نگاهي به خود و اعمال و عبادات و علمش مي كند و آنرا با ديگران مقايسه مي نمايد و چون عبادت، علم و كمالات و فضائلي را كه در خود سراغ دارد! در ديگران مشاهده نمي كند! مغرورشده و خود را برتر ازديگران مي بيند و درنتيجه بر زمين و زمان فخر مي فروشد و توقع دارد كه همگان به او احترام گذارده و عزيزش دارند. چنين انساني در ادامه اين مسير پرخطر، كارش به جايي مي رسد كه حتي بر خداوند عز و جل نيز منت مي گذارد كه عبادتش مي كند و جز خويشتن كسي را لايق بهشت نمي [FONT=Times New Roman].
[FONT=Times New Roman (Arabic)]آري، انسان مغرور تنها بر آدميان و همنوعان خود فخر نمي فروشد بلكه از ديدگاه او حتي پروردگار عالم نيز بايد مطيع او بوده و منت كش اعمال ناچيز او باشد!!! و ناگفته پيداست كه سرانجام چنين انساني جز گرفتارآمدن به عذاب اليم الهي و هلاكت ابدي چيز ديگري نخواهدبود، چرا كه امام صادق(ع) [FONT=Times New Roman]:
« [FONT=Times New Roman (Arabic)]من دخله العجب هلك: هر كه را عجب گيرد نابود [FONT=Times New Roman].»
[FONT=Times New Roman (Arabic)]قلب سليم، دستغيب/2/
[FONT=Times New Roman (Arabic)] [FONT=Times New Roman]:
«... [FONT=Times New Roman (Arabic)]امام باقر(ع) از رسول خدا(ص) روايت كرده كه موسي (ع) به شيطان گفت: به من خبر ده از گناهي كه چون آدميزاد كند تو بر او مسلط [FONT=Times New Roman].
[FONT=Times New Roman (Arabic)]پاسخ داد: هرگاه خودبين شود و كار خود را افزون شمارد و گناهش درنظرش كوچك جلوه [FONT=Times New Roman].»
( [FONT=Times New Roman (Arabic)]همان/ [FONT=Times New Roman])
[FONT=Times New Roman (Arabic)]در نوشتار زير بطور اختصار به برخي از اموري كه توجه به آنها موجب زائل شدن اين نقيصه روحي مي گردد اشاره مي [FONT=Times New Roman].
[FONT=Times New Roman (Arabic)]بايد دانست كه براي از بين بردن هر معضل اخلاقي، مهمترين ابزار، نيروي «عقل و تفكر» است. چرا كه با استفاده ازاين نيرو مي توان در درجه نخست به علل ايجاد معضل و در درجه بعدي به راههاي مقابله با آن پي برد و در واقع با كمك اين هديه بزرگ الهي است كه آدمي راه را از چاه و سعادت را از شقاوت تميز مي [FONT=Times New Roman].
[FONT=Times New Roman (Arabic)]در رابطه با علاج عجب و خودبيني هم هيچ ابزاري مهمتر از تفكر نمي تواند مفيد [FONT=Times New Roman].
[FONT=Times New Roman (Arabic)]
الف- تفكر در خود
[FONT=Times New Roman]:
[FONT=Times New Roman (Arabic)]
آدمي با انديشه در خود و احوال خود، به اين مسئله روشن پي خواهد برد كه آنچه از كمالات مادي و معنوي كه در خود مي بيند، تماما اموري هستند كه به اصطلاح در رديف «امور كسبي» قرار دارند و هيچكدام را ذاتا دارا نبوده است. اگر ثروتي دارد و اگر از جمالي برخوردار است و نيز اگر عبادتي و يا علم و دانشي اندوخته است، همگي جزو ذات و ماهيت او نبوده و بعد از آراسته شدن به خلعت حيات بدانها رسيده است. اصولا هر موجودي غير از ذات اقدس الهي، غرقه درياي فقر و نيستي بوده و اگر سرمايه هاي خدادادي نباشد قادر به اكتساب هيچگونه كمال و فضيلتي نخواهد بود. اوست كه با اعطاء عقل و گوش و چشم و دست و پا و ساير اعضاء و استعدادها، زمينه وصول به كمالات را براي انسان فراهم مي سازد. نتيجه آنكه تمام اعمال و عبادات او و دارايي هايش به ذات بي انتهاي خداوند برمي گردد. مثل انسان معجب مثل طفلي است كه با بهره گيري از ياري پدري مهربان توانسته سرمايه اي مادي و معنوي براي خود دست و پا كند اما در عين حال با همان سرمايه اندك، بر پدر خويش فخرفروشي مي كند!! از همين روست كه انسان خودبين هرگز خداشناس نبوده و بهره اي از توحيد ندارد كه گفته اند
[FONT=Times New Roman]:
[FONT=Times New Roman (Arabic)]بزرگان نكردند در خود
[FONT=Times New Roman (Arabic)]خدابيني از خويشتن بين
[FONT=Times New Roman]( [FONT=Times New Roman (Arabic)]بوستان سعدي/باب [FONT=Times New Roman])
[FONT=Times New Roman (Arabic)]
ب- تفكر در مسئوليت خويش
[FONT=Times New Roman]:
[FONT=Times New Roman (Arabic)]
مثلي است معروف كه: هر كه بامش بيش برفش بيشتر. اين ضرب المثل براي كنار گذاردن «عجب و خودبيني» مي تواند بسيار حائز اهميت باشد، زيرا با توجه به اين مثل هرگاه آدمي در خود نشاني از كمالات مادي و معنوي مشاهده كرد، پيش از آنكه به دام عجب و خودبيني گرفتار آيد بايد به فكر مسئوليتي باشد كه در اثر كسب آن فضيلت متوجه او گرديده است. اگر مالي اندوخته بايد بداند، مال اندوزي چندان هنري نيست بلكه هنر، آن است كه بتواند حقوق واجب و مستحب آن را آنگونه كه خدا و رسول سفارش فرموده اند ادا نمايد، چرا كه طبق احاديث معتبر: «خداوند روزي فقرا را در دارايي ثروتمندان قرار داده» و «روز رستاخيز بسياري از فقرا وارد بهشت مي شوند قبل از آنكه يك غني داخل شود». با توجه به اين احاديث آيا ديگر جايي براي معجب شدن به مال و دارايي باقي مي ماند؟! و البته اين مسئول بودن تنها مختص به مال و ثروت نيست. آنكه علم و دانشي اندوخته و بدان وسيله بر ديگران فخر مي فروشد و به خودبيني دچار شده بايد بداند، مسئوليت يك عالم در پيشگاه خداوند از مسئوليت يك جاهل بسيار بيشتر بوده و بلكه اصلا قابل مقايسه نيست. همچنانكه در حديث زير بدان اشاره شده
[FONT=Times New Roman]:
« [FONT=Times New Roman (Arabic)]امام صادق(ع) فرمود: اي حفص، هفتاد گناه از نادان آمرزيده شود پيش از آنكه يك گناه از عالم آمرزيده [FONT=Times New Roman].»
( [FONT=Times New Roman (Arabic)]كافي/ كتاب فضل علم/ باب لزوم حجه / ج [FONT=Times New Roman])
[FONT=Times New Roman (Arabic)]مثل عالم معزور مثل آن كسي است كه بار سنگيني بر دوش گذارده و بايد به مقصدي برساند و كسي همراه اوست كه به سوي همان مقصد در حركت است ولي باري بر دوش ندارد ولي در عين حال باركش بيچاره بر او مي نازد و فخر مي فروشد كه: من از تو راحت ترم!!، آري دارا بودن علم و دانش به همان ميزان كه موجب عزت و آبرو در نزد خالق و خلق است، به همان ميزان و بلكه دو چندان مسئوليت آور [FONT=Times New Roman].
[FONT=Times New Roman (Arabic)]
ج- تفكر در شرايط صحت و قبولي عمل
[FONT=Times New Roman]:
[FONT=Times New Roman (Arabic)]
يك عبادت اگر بخواهد مورد رضاي حق جل واعلي قرار گيرد، بايد داراي شرايط و آداب بسياري باشد و به اصطلاح امروزي از فيلترهاي بسياري عبور كند كه اولين شرط كه در واقع سخت ترين آنها هم ميباشد «شرط اخلاص» و دور بودن از شرك و رياست. جايي كه پيامبر گرامي اسلام(ص)، درباره «ريا» مي فرمايد: «خداوند قبول نمي فرمايد عملي را كه در آن بقدر ذره اي از ريا باشد». (معراج السعاده/473
[FONT=Times New Roman])
[FONT=Times New Roman (Arabic)]آيا هيچ عابدي ميتواند اطمينان داشته باشد كه عبادات او به طور كامل از هرگونه شرك و ريا بدور بوده است؟ و با وجود اين آيا مغرور شدن به عبادات، ناقص و پر پيرايه، كاري خردمندانه است؟
[FONT=Times New Roman (Arabic)]وقتي كه شخصيت عظيم الشأني همچون پيامبر گرامي اسلام(ص)، خطاب به ذات مقدس خداوند ميفرمايد: «ما عبدناك حق عبادتك»: تو را آنگونه كه شايسته است عبادت نكرديم» چگونه ما را سزاوار است كه بر نماز و روزه هاي ناچيز خود نام عبادت نهاده و حتي پا را فراتر گذارده و بدانها مغرور شده و ادعا كنيم كه عبادتي در خور اعتناء از ما سر زده است؟! به قول [FONT=Times New Roman]:
[FONT=Times New Roman (Arabic)]جايي كه عقاب پر
[FONT=Times New Roman (Arabic)]از پشه لاغري چه خيزد؟ [FONT=Times New Roman]!
[FONT=Times New Roman (Arabic)]و البته اين تنها عبادت نيست كه آداب و شرايط خاص خود را دارد، بلكه كسب علم و دانش و حتي كسب ثروت و دارايي هم آداب و شرايط ويژه خود را دارند كه بدون رعايت اين آداب، كسب علم، جزو زر و وبال دنيوي و اخروي و دستيابي به مال و ثروت، ثمري جز خواري و مسكنت درپي نخواهد داشت و از همين روست كه در تاريخ حيات پر بار مولاي متقيان علي(ع) آمده است كه: آن حضرت(ع) در هنگام خلافت خود در كوفه هر روز در ميان بازار و بازاريان مي رفت و با صداي رسا به آنان يادآوري ميفرمود كه: الفقه ثم المتجر: ابتدا فقه بياموزيد و سپس به تجارت بپردازيد.» و نگاهي به فهرست كتب اخلاقي و فقهي موجود در كتابخانه هاي اسلامي، ثابت كننده اين موضوع است كه چه بسيار كتابهايي كه پيرامون آداب علم آموزي و تجارت از سوي علماي اسلامي تأليف شده اند كه لازم است جوياي علم و جوينده مال قبل از اقدام به اين امور از آنها آگاهي يابد. با اينحال چگونه است كه انساني با مختصر دانش و دارايي به خود مغرور مي شود؟
[FONT=Times New Roman (Arabic)]
د- تفكر در دشواري سرانجام نيك داشتن
[FONT=Times New Roman]:
[FONT=Times New Roman (Arabic)]
حكيمان الهي در جمله اي حكمت آميز گفته اند: «عاقل آن است كه انديشه كند پايان را.» و اين جمله كوتاه ولي پرمحتوا، اشاره به مسئله اي بسيار اساسي در حيات آدمي دارد كه در اصطلاح عاميانه از آن به «عاقبت بخيري» تعبير ميشود. عاقلان و خردمندان حقيقي همواره و در طول حيات خود از اينكه مبادا عليرغم كسب برخي كمالات، سرانجامي شوم در انتظارشان باشد بيمناك بوده و طبق توصيه اولياء دين هميشه يكي از اساسي ترين دعاهايشان اين بوده كه: اللهم اجعل عواقب امورنا خيراً. آنان با مطالعه سرگذشت انسانها به اين نكته مهم پي برده اند كه گروه بسياري از آدميان عليرغم مجاهدات بسيار در راه خدا، به علت هاي گوناگون در پايان كار و يا اواسط عمر دچار لغزش شده و بي ايمان به ملاقات خداوند رفته اند!! و در نتيجه از آنهمه جهاد و عبادت طرفي نبسته اند. از همين رو هرگز به عبادات اندك و حتي بسيار خود مغرور نشده و همواره پيشاني مذلت در برابر خالق هستي بر خاك گذارده اند. حال بايد به آنكه به بند عجب و غرور گرفتار آمده گفت: بر فرض كه كيسه اعمال تو مملو از طاعت و عبادات گوناگون باشد و از رتبه هاي گوناگون علمي هم برخوردار باشي، از كجا اطمينان داري كه عاقبت امورت مبارك و ميمون باشد. مگر نميداني چه بسيار بودند افرادي كه 05سال نماز شب خواندند و عاقبت بي ايمان از دنيا رفتند
[FONT=Times New Roman]!!
[FONT=Times New Roman (Arabic)]و 05 سال كه سهل است برخي همچون شيطان شش هزار سال عبادت كردند و آخرالامر شد آنچه نبايد مي شد. پس عجب و غرور چرا؟! آيا بهتر نيست به جاي اطمينان بر اعمال ناچيز و تكيه براندوخته هاي اندك علمي و عبادي، به لطف بي حد و حصر خداوند و دستگيري آن ذات يكتا و قادر متعال تكيه نمود؟! و به قول حافظ عليه الرحمه از عنايت الهي طلب ياري [FONT=Times New Roman]:
[FONT=Times New Roman (Arabic)]چون حسن عاقبت نه به رندي و زاهدي
[FONT=Times New Roman (Arabic)]آن به كه كار خود به عنايت رها
[FONT=Times New Roman (Arabic)]نتيجه آنكه، انسان خردمند و انديشمند كه مي داند آينده براي او مبهم و تاريك است و در يك چشم بهم زدن چه بسا تمامي سرمايه هاي معنوي از كف روند، هرگز به خودبيني مبتلا نمي شود چرا كه مي [FONT=Times New Roman]:
[FONT=Times New Roman (Arabic)]دام سخت است مگر يار شود لطف
[FONT=Times New Roman (Arabic)]ورنه آدم نبرد صرفه ز شيطان [FONT=Times New Roman]
( [FONT=Times New Roman (Arabic)]ديوان [FONT=Times New Roman])
[FONT=Times New Roman (Arabic)]و خاضعانه به درگاه خداوند عرضه مي دارد [FONT=Times New Roman] :
[FONT=Times New Roman (Arabic)]پروردگارا يك چشم برهم زدن مرا به حال خود [FONT=Times New Roman].»
[FONT=Times New Roman (Arabic)]
هـ- تفكر در هدف عبادت
[FONT=Times New Roman]:
[FONT=Times New Roman (Arabic)]
آدمي هرگاه تصميم برانجام امري بگيرد، قبل از هر چيز بايد به اين سؤال مهم پاسخ دهد كه: هدف من از انجام اين كار چيست؟ زيرا پاسخگويي به اين پرسش، نقش بسياري در موفقيت انسان در امور دارد. و اما در امر عبادت و بندگي، پاسخگويي به اين سؤال از اهميت دوچنداني برخوردار است، زيرا في الواقع اين عمل، با ارزش ترين عملي است كه از آدمي سرمي زند و هدف و غايت خلقت آدميان مي باشد (ذاريات/ 65
[FONT=Times New Roman])
[FONT=Times New Roman (Arabic)]حال با توجه به آنچه گفته شد از انسان خودبين كه عبادات اندك، او را مغرور كرده بايد پرسيد: اي نادان از اين عبادات و اعمال چه هدفي را دنبال مي كني؟ اگر مقصود و غرض تو كسب خشنودي الهي است كه اين هدف با خودبيني و غرور منافات داشته و تو را از رسيدن بدان باز مي دارد، چرا كه خداوند متعال هرگز عبادتي را كه همراه با عجب باشد مورد قبول قرار نخواهد داد، بلكه در پيشگاه پروردگار آن عملي مقبول است كه همراه با اظهار قلبي و لساني مذلت و خاكساري [FONT=Times New Roman]:
[FONT=Times New Roman (Arabic)]دركوي ما شكسته دلي مي خرند و
[FONT=Times New Roman (Arabic)]بازار خود فروشي از آن سوي ديگر [FONT=Times New Roman]
( [FONT=Times New Roman (Arabic)] [FONT=Times New Roman])
[FONT=Times New Roman (Arabic)]و اگر هدف تو از عبادت، رسيدن به پاداش هاي الهي و دخول دربهشت ابدي است، آيا نخوانده اي كه خداوند عزيز، بنده اي همچون ابليس را كه شش هزار سال عبادت كرده بود، تنها به خاطر يك لحظه خودبيني غرور، از بهشت راند؟ پس حال كه چنين است تو چگونه توقع داري با اين جان پرغرور، در بهشتي داخل شوي كه مغروري همچون ابليس را با آن عبادات چندين هزار ساله از آن اخراج كردند؟ [FONT=Times New Roman]!
[FONT=Times New Roman (Arabic)]نتيجه آنكه عبادتي كه عابد را به وادي غرور و خودبيني رهنمون مي شود، كاري است بسيار بيهوده كه هيچگونه فايده اي در بر نداشته و جزبه آتش قهرالهي و دوزخ راه به جايي نخواهد [FONT=Times New Roman].
[FONT=Times New Roman (Arabic)]
و- تفكر در حالات انبياء و اولياء الهي
[FONT=Times New Roman]:
[FONT=Times New Roman (Arabic)]
با نگاهي گذرا در سيره اولياء الهي به اين مطلب واضح پي ميبريم كه آن خاصان درگاه پروردگار، عليرغم زحمات طاقت فرسايي كه در راه عبوديت و بندگي خداوند متحمل مي شدند و سراسر لحظات عمر شريف خود را غرق در ياد خدا و عبادت آن ذات بي همتا بودند، در برابر اين جهاد بي نظير نه تنها هرگز خود را از خداوند طلبكار ندانسته و به اعمال خود مغرور نشده اند، بلكه همواره از خوف اينكه در انجام وظايف بندگي در برابر خداوند قصور و تقصيري از آنها سرزده باشد، با چشماني اشكبار و دلي هراسان، عذر تقصير به پيشگاه پروردگار برده و طلب عفو و بخشش مينموده اند و سينه پرخاطره روزگار مشحون از خاطرات بي نظير اين عبادات خاضعانه است
[FONT=Times New Roman].
[FONT=Times New Roman (Arabic)]حضرت باقر(ع) فرمود: خدمت پدرم (علي بن الحسين امام سجاد(ع) رسيدم مشاهده كردم به جايي از عبادت رسيده كه هيچكس نخواهد رسيد. صورتش از شب زنده داري زرد و چشمها از شدت گريه مانند آتشي سرخ گرديده، پيشاني از سجده پينه بسته، قدمهاي مباركش با ساق پا به واسطه سرپا ايستادن در نماز ورم كرده. فرمود من ديگر نتوانستم خودداري كنم از ديدن آن حال، دلم سوخت و شروع به گريه نمود در آن موقع پدرم به فكر فرو رفته بود. بعد از مختصر زماني متوجه من شد و فرمود: فرزندم يكي از جزوه هاي عبادت علي بن ابيطالب عليه السلام را بياور. جزوه اي را تقديم كردم. اندكي از آن خواند با خاطري افسرده جزوه را به زمين گذاشت و [FONT=Times New Roman]:
[FONT=Times New Roman (Arabic)]چه كسي قدرت دارد مانند علي عبادت كند؟» (سيره عملي اهل بيت، امام زين العابدين(ع)، سيدكاظم ارفع [FONT=Times New Roman])
[FONT=Times New Roman (Arabic)]عارفان حقيقي و عابدان مخلصي كه به حقيقت هستي راه يافته اند، هرگز اعمال عبادي خود را عليرغم برخورداري از اوج اخلاص و عبوديت به چيزي نمي گرفته اند. پس چگونه يك انسان ضعيف و برخوردار از انواع ناتواني هاي روحي و علمي بايد به خود اجازه دهد كه به عبادات بسيار اندك خود كه معلوم نيست از چه درجه اي از اخلاص برخوردار است و چه بسا آلوده به انواع و اقسام پيرايه هاي دنيوي باشد، معروز شده و در برابر خداوند خود را طلبكار بداند؟ [FONT=Times New Roman]!
[FONT=Times New Roman (Arabic)]
ز: تفكر در سستي عبادات آلوده به عجب
[FONT=Times New Roman]:
[FONT=Times New Roman (Arabic)]
يكي از نشانه هاي يك انسان خودبين و گرفتار در چنبره عجب و غرور، آن است كه همواره نظر به اعمال خود مي كند و اعمال ناچيز خود را بسيار به حساب مي آورد و خود را بزرگ مي پندارد! او همچون عنكبوتي است كه خانه سست و ضعيف خود را، داراي چنان قوت و استحكامي مي داند كه بقول شاعر: «... از باد و طوفان نيابد گزند»!! حال آنكه به هنگام وزش مختصر نسيمي اين حقيقت آشكار مي شود كه اين خانه مستحكم به تعبير قرآن كريم «اوهن البيوت» بوده و او از اين حقيقت غافل. انسان معجب هم عبادات خود را بزرگتر از آنچه هست مي پندارد و گمان مي كند اين عبادات ناچيز، پناهگاه مطمئن هستند براي درامان ماندن از عذاب الهي و رسيدن به رضوان خداوند و به همين خاطر همچون عنكبوت بدانها دلخوش شده و سرمست از باده غرور، عنكبوت وار آسوده در تارهاي تنيده به گرد روح و جان خود از عبادات آلوده به غرور عمر مي گذراند. در حاليكه چون هنگامه امتحان و آزمايش و يا حساب و كتاب الهي فراميرسد مشاهده مي كند كه آن عبادات بسيار در نزد خداوند به پشيزي هم خريده نمي شوند، چرا كه آلوده به گناه عظيم «غرور» بوده اند و در نتيجه صاحب خود را به سقوط عذاب الهي مي كشاند، اين در حالي است كه اگر آدمي عبادات و اعمال خود را با گوهر اخلاقي «تواضع» و «خشوع» آميخته گرداند، هم مايه رضاي خداوند خواهد بود و هم نجات دهنده از مهالك عظيم دنيوي و اخروي است
[FONT=Times New Roman].
[FONT=Times New Roman (Arabic)]
ح- تفكر در عظمت پروردگار و نعمتهاي او
[FONT=Times New Roman]:
[FONT=Times New Roman (Arabic)]
گفتيم كه انسان معجب همواره در بند عبادات اندك خود بوده و اين عبادات ناچيز در نظرش بزرگ جلوه كرده و مي پندارد كه واقعا «فتح الفتوحي» از او سرزده كه چند ركعتي نماز گزارده، يا چند روزي روزه گرفته!! حال آنكه اگر اين مغرور نادان اندكي د رعظمت آفريدگار خود تفكر كند و بزرگي آن ذات يگانه را درنظر آورد و بفهمد كه خداوند عزيز چه نعمتهاي عظيم و بي حد و حصري به او ارزاني داشته كه بفرموده خودش: «و ان تعدوا نعمه الله لاتحصوها: اگر نعمتهاي خداوند را بخواهيد بشماريد از عهده بر نخواهيد آمد. نحل/81»، به اين نكته يقين خواهد كرد كه اگر تمامي عمر خود را سر برسجده شكر بگذارد و بخواهد شكر يك نعمت را به جاي آورد از عهده برنخواهد آمد
[FONT=Times New Roman].
[FONT=Times New Roman (Arabic)]با همين نظر به عظمت پروردگار است كه بزرگان اولياء الهي و ائمه معصومين(ع) به هنگام عبوديت و حضور در پيشگاه خداوند به جهت اقامه نماز همچون بيد برخود لرزيده و رنگ از رخسار مباركشان مي [FONT=Times New Roman]:
« [FONT=Times New Roman (Arabic)]امام سجاد(ع) هروقت وضو مي گرفت رنگش زرد مي شد. خانواده اش به آن حضرت مي گفتند اين چه حالي است كه هميشه در هنگام وضو به شما دست مي دهد؟ مي فرمود: آيا مي دانيد مي خواهم در محضر چه كسي حاضر شوم؟... و هروقت به نماز مي ايستاد تنش مي لرزيد. عرض شد كه شما را چه شده؟ مي فرمود: شما نمي دانيد كه دربرابر چه كسي ايستاده و مناجات مي كنم.» (سيره عملي اهل بيت، همان، ص 25) و چقدر تفاوت است ميان اين حالات عارفانه با حالت كسي كه به عبادات اندك و ناقص خود فريفته شده و مي پندارد واقعاً كاري كرده [FONT=Times New Roman]!
[FONT=Times New Roman (Arabic)]
ط: تفكر در عواقب وخيم دنيوي و اخروي غرور
[FONT=Times New Roman]:
[FONT=Times New Roman (Arabic)]
گناهان و نافرماني هايي كه از آدمي سرمي زند، به دنبال خود نتايج بسيار وخيم و خطرناكي به همراه مي آورد كه گاه جبران آنها امكان پذير نبوده و تمامي حيات و سعادت دنيوي و اخروي انسان را تحت الشعاع قرار مي دهد،از اين رو خداوند بزرگ در آيات بي شماري از قرآن كريم انسان ها را به پرهيز از معاصي و لزوم تقوا سفارش مي فرمايد. اين هشدارهاي پي درپي جز بدين جهت نيست كه آن ذات يگانه به عنوان خالق آدمي به عواقب ناگوار اين اعمال واقف بوده و از سر مهر و رحمت با لسان تهديد و تشويق او را به مسير سعادت خود راهنمايي مي فرمايد
[FONT=Times New Roman].
« [FONT=Times New Roman (Arabic)]عجب و غرور» نيز به عنوان يكي از گناهان عظيم روحي، در حيات دنيوي و اخروي انسان، عواقب بسيار خطرناكي به بار مي آورد كه شايسته است با تفكر در زشتي عواقب، انسان معجب گرد آن نگشته و چنانچه آثاري از آن را در وجود خود مشاهدت مي كند درصدد درمان آن [FONT=Times New Roman].
[FONT=Times New Roman (Arabic)]و اما در پستي اين رذيله اخلاقي در بعد دنيوي همين بس كه آدمي را مطرود خلق كرده و مردم با ديده حقارت به او نگريسته و به لطايف الحيل درصدد تحقير او برمي آيند، درحالي كه فرد متواضع در پيشگاه همگان از عزت و آبرو برخوردار است همه مردم او را با ديده تكريم و تحسين مي [FONT=Times New Roman].
[FONT=Times New Roman (Arabic)]انسان در بند عجب و غرور، راه تكامل و پيشرفت را در ابعاد گوناگون فردي و اجتماعي به روي خود مسدود كرده و در همان مراحل اوليه رشد و كمال متوقف مي شود، همان گونه كه مولاي متقيان حضرت علي(ع) در سخن گرانمايه مي [FONT=Times New Roman]:
« [FONT=Times New Roman (Arabic)]الاعجاب يمنع الازدياد: خودپسندي مانع فزوني (و رشد و كمال) است.» (نهج البلاغه، حكمت [FONT=Times New Roman])
[FONT=Times New Roman (Arabic)]ولي در مقابل تواضع و فروتني و خويش را كوچك شمردن و كمالات خيالي يا حقيقي خود را ناديده گرفتن و نگريستن در آنان كه از كمالات بيشتر و برتري برخوردارند، راه آدمي را به سوي كمال گشوده و او را به سوي قله هاي عظيم فلاح و رستگاري و ترقي و تعالي رهنمون مي [FONT=Times New Roman].
[FONT=Times New Roman (Arabic)]بايد دانست كه انسان خودبين هرگز راهي به سوي معرفت و حكمت ندارد و تا هنگامي كه در قيد اين صفت رذيله گرفتار است، از اين دو گوهر الهي بي بهره بوده و همين محروميت، نتايج تلخ و ناگواري را براي او به دنبال خواهد آورد، پس بر او فرض است كه دامن همت به كمر زده و با ترك خودبيني زمينه رستگاري و نجات خود را فراهم [FONT=Times New Roman]:
« [FONT=Times New Roman (Arabic)]تا خويشتن بيني بي معرفت
[FONT=Times New Roman (Arabic)]يك نكته ات بگويم خود را مبين كه [FONT=Times New Roman]»
( [FONT=Times New Roman (Arabic)]ديوان [FONT=Times New Roman])
[FONT=Times New Roman (Arabic)]
ي- تفكر در نقصان و حقارت كمالات و سرمايه ها
[FONT=Times New Roman]:
[FONT=Times New Roman (Arabic)]
انسان مغرور، سرمايه ها و كمالات خود را داراي چنان عظمتي مي بيند كه اين بزرگي خيالي، چشم خرد او را كور كرده و از مشاهده حقايق عالم هستي ناتوان مي سازد. اگر از علمي برخوردار است خود را اعلم مي داند و اگر ثروتي دارد خود را اغني و اگر عبادتي كرده خود را اعبد فرض مي كند. و بدين ترتيب در مسيري گام مي زند كه جز به بيراهه نمي رود. حال آنكه اگر اندكي پا از دايره خودبيني فراتر نهد و حاضر شود ديگران را هم ببيند، به اين حقيقت پي خواهد برد كه آنچه دارد از آنچه هست بسي ناچيزتر و حقيرتر است
[FONT=Times New Roman].
[FONT=Times New Roman (Arabic)]به عنوان مثال آنكه بواسطه مطالعه چند كتاب و كسب مدركي هرچند والا در يك رشته علمي، به عجب و غرور گرفتار آمده، اگر لحظه اي بينديشد كه براستي تعداد كتبي كه مطالعه كرده در مقابل آنچه مطالعه نكرده چقدر ناچيز است و بداند كه تنها كتابهاي موجود در يك كتابخانه متوسط به چندين هزار جلد مي رسد، هرگز به خود اجازه غرور نمي دهد. و نيز اگر بفهمد كه او تنها در يك رشته علمي موفقيتي بدست آورده، حال آنكه هزاران هزار رشته و رسته علمي وجود دارد كه او حتي از الفباي آنها هم بي خبر است، هرگز به دام غرور گرفتار نمي آيد و همچون ابن سينا فرياد برمي آورد [FONT=Times New Roman]:
« [FONT=Times New Roman (Arabic)]تا بدانجا رسيد دانش [FONT=Times New Roman]
[FONT=Times New Roman (Arabic)]كه بدانم همي كه [FONT=Times New Roman].»
[FONT=Times New Roman (Arabic)]و نيز آنكه به اندك ثروتي كه اندوخته مغرور شده اگر بينديشد كه كل دارايي و مايملك او در برابر منابع كره زمين و ثروتهاي موجود جهان چقدر ناچيز است هرگز عجب و غرور را به دل و جان خود راه نمي [FONT=Times New Roman].
[FONT=Times New Roman (Arabic)]و عابد مغرور نيز اگر به حقارت عبادات خود در برابر عبادات بي نظير و خارج از حد توصيف عابدان حقيقي پي ببرد در خواهد يافت كه چه عمل نابخردانه اي (غرور) از او سرزده [FONT=Times New Roman].
[FONT=Times New Roman (Arabic)]
ك- تفكر در حقيقت بي اطلاعي از احوال ديگران
[FONT=Times New Roman]:
[FONT=Times New Roman (Arabic)]
انسان مغرور از آنجا كه «خودبين» است و از احوال ديگران غافل، هر روز بيش از گذشته در گرداب غرور فرو مي رود. در حالي كه اگر به اين نكته بينديشد كه اگر من از خود باخبرم، از ديگران بي خبرم و في الواقع نمي دانم ديگران چه كرده اند و چه بسا هم آنان كه در نظر و ديدگاه من «حقير» مي نمايند، از چنان عظمتي برخوردار باشند كه صدها همچو من به گرد آنها هم نرسند. و با اين وجود چرا بايد خود را برتر از آنها بدانم و جاهلانه در پيله غرور فرو روم؟ مگر نه اين است كه: «اوليا خداوند در ميان مردم پنهان اند» پس چه جاي فخر فروشي بر كساني كه يقين نداريم از ما فروترند و چه بسا از ما فراترند؟
[FONT=Times New Roman]!
[FONT=Times New Roman (Arabic)]به انسان مغرور بايد گفت: اگر تو از نماز خود باخبري، از نماز ديگران بي خبري و اگر بر علم و دانش خود آگاهي، از علم و دانش ديگران ناآگاهي، و اگر روزي برحقيقت احوال ديگران آگاه شوي، به يقين بهره اي جز شرمساري نخواهي [FONT=Times New Roman].
[FONT=Times New Roman (Arabic)]بهرحال، از آنچه در اين نوشتار آورديم به خوبي به اين نكته واقف شديم كه براي موجودي ضعيف و كوچك كه وجود جسماني و روحاني، و زندگي مادي و معنوي اش مشحون از انواع كاستي ها و نقاط ضعف است، هرگز شايسته نيست كه مغرور شود و در وادي عجب قدم گذارد وبراي آنان كه در روح و جان خود نشانه هايي از اين صفت ناشايست و بيماري مهلك روحي وجود دارد، بهترين راه درمان و مبارزه با عجب، تفكر در اموري است كه بدانها
