..:::.. نگاهى جديد به مباحث علم أصول ..:::..
›› استاد شيخ محمد سند ‹‹
دير زمانى است كه تقسيم معهود مباحث اصول فقه يعنى تقسيم به مباحث الفاظ و مباحث حُجج ملاك و ميزان تمام دروس اصول شده است.
از آن جا كه اين شيوۀ تقسيم دچار ايرادات متعددى است، جمعى در صدد تغيير اين شيوه دسته بندى بر آمدهاند.
نوشتار حاضر به مباحث و تقسيمات علم اصول از منظرى نو مىنگرد.
با دقّت در مسائل علم اصول ، مىيابيم كه اين مسائل بر دو قسم اند:
مبحث اوّل: مباحث دلالت ؛
مبحث دوم: مباحث حكم و شؤون آن.
مبحث دوم: مباحث حكم و شؤون آن.
اين تقسيم ، غير از تقسيم متداول مباحث اصولى به مباحث الفاظ و مباحث حجج مىباشد؛ زيرا مراد از «مباحث حكم و بررسى شؤون آن»
چيزى است شبيه اصطلاحى كه ميرزاى نائينى قدسسره تحت عنوان «مبادى حكم» بيان كرده است. با اين تفاوت كه ايشان اكتفا به مسائلى كرده است كه مقدّمهاى براى علم اصول مىباشد؛
ولى آن چه كه به نظر مىرسد آن است كه مباحث حكم، محدود در چند مسأله مختصر نيست، بلكه مىتوان اين قضيه را به تمامى فصول علم اصول سرايت داد.
به عنوان نمونه، مسائلى كه در ذيل مىآيد مىتواند در تحت عنوان «مباحث حكم» قرار گيرد:
1. مسأله مقدمه واجب،
2. مسأله ضدّ،
3. مسأله اقتضاى نهى براى فساد،
4. مسأله اجتماع امر و نهى،
5. مسأله إجزاء،
6. حقيقت نسخ،
7. مسأله استصحاب عدم ازلى ـ كه در بحث عام و خاص مذكور است ـ زيرا در ضمن آن در مورد كيفيت تركيب موضوعات احكام بحث مىشود.
8. مبحث انسداد؛ چرا كه نتيجه بحث در مقدّمات در مورد طبيعت مراحل حكم تشريعى و نظام تشريع استفاده مىشود.
9. جمع بين حكم ظاهرى و واقعى و حقيقت حكم ظاهرى و اشكالات مربوط به آن.
10. حقيقت تكليف ـ كه در اوّل مبحث قطع مذكور است ـ .
11. بعضى از تنبيهات استصحاب، مثل بحث از حكم تعليقى، حكم وضعى و تكليفى و بحث بقاى شرايع سابقه.
12. بحث امكان تصوير جامع اعمى و صحيحى.
13. حقيقت انشاء ـ البتّه به لحاظ منشأ، و نه به لحاظ ادات آن ـ .
14. حقيقت معنى حرفى و اسمى.
15. تداخل اسباب و مسببات.
16. ملازمه بين حكم عقلى و حكم شرعى و بيان حقيقت ملازمه.
17. مبحث «اعتبار»، حقيقت اعتبار و شؤون عقلائى و شرعى آن. لازم به ذكر است كه بحث اعتبار را فلاسفه و قدماى از حكما به صورت مفصل مطرح نكردهاند. علاّمه طباطبايى قدسسره در كتاب «رسائل سبعه» يكى از رسالههاى كتاب را به بحث اعتبار اختصاص دادهاند. حاصل كلام علاّمه قدسسره در اين رساله در حقيقت چكيده آراء اصوليون در مورد عالم اعتبار و منظومه آن است. اين بحث نشانگر خدمت علم اصول به فلسفه است.
18. حقيقت سيره عقلائيه و احكام ارتكازى غير مدون در نزد عقلا كه عمل مىشود.
19. حقيقت وجوب و حرمت، صحّت و ساير احكام.
20. مفاهيم حجيّت، تنجيز و تعذير.
(ادامه دارد ...)