در نگاه امام خميني (ره) رمضان ماه تزكيه‌‌نفس از غير‌‌خداوند است
رمضان، بزم ايمان
رمضان ماه تقواست و تقوا از زيباترين واژه‌هاي ديني و اخلاقي است.
تقوا يعني خود نگه‌داري يا به تعبيري ديگر، خدانگه‌داري. تقوا يعني اجتناب از خواستن آنچه نبايد و پرهيز از نخواستن آنچه بايد.
تقوا يعني چشم‌پوشي از غير به عشق محبوب. تقوا يعني عنان پندار، گفتار و رفتار خود را در دست داشتن، يعني كنترل و مهار.
يعني انتخاب، اختيار و اراده. اگر همه دين تنها همين يك واژه هم بود، بس بود براي اثبات نگرش عميق انسان‌شناسانه دين به آدمي و
اين كه خداوند انسان را آزاد و مختار آفريده نه مقهور اسارت و بندگي بي‌چون و چراي نفس و شيطان و تحت تسلط جبر محتوم طبيعت.
رمضان ماه تقواست و از آن رو ماه تجلي آشكار صيرورت و «شدن» آدمي. پس ماه انسانيت انسان است و ماه وصول به حقيقت وجودي
خويشتن. ماه خودشناسي است و از آن رو خداشناسي. رمضان ماه خداست.
«جهاد اكبر يا مبارزه با نفس» عنوان كتابي است از مجموعه آثار موضوعي امام خميني(ره) كه شرح بيانات اخلاقي ايشان در آستانه ماه پربركت رمضان است. ما در اين نوشتار به طور خاص بخشي از كتاب را مورد توجه قرار داده‌ايم كه اختصاص به ماه مبارك رمضان دارد و در وصف اين ماه و در توضيح ادب درك شايسته آن ايراد شده است. اين بخش، تحت عنوان «نكاتي از مناجات شعبانيه» صفحات 36 تا 46 كتاب را در بر مي‌گيرد. امام خميني با بيان اين كه مناجات شعبانيه از معدود ادعيه‌اي است كه درباره آن تعبير شده كه همه ائمه(ع) آن را مي‌خوانده‌اند و با آن خدا را مناجات مي‌كرده‌اند، اين مناجات را در حقيقت مقدمه‌اي جهت تنبه و آمادگي انسان براي پذيرش وظايف ماه مبارك رمضان برمي‌شمارد و دليل اين امر را تذكر انگيزه روزه و ثمره پرارج آن به انسان آگاه ملتفت مي‌داند. سپس با ذكر فرازي زيبا از اين مناجات يگانه، اينچنين به تعريف عرفاني تكليف عبادي روزه مبادرت مي‌ورزد: «اين جمله «الهي هب لي كمال الانقطاع اليك (بار الهي، گسستگي كامل از جهان و توجه به سوي خودت را ارزاني‌ام فرما)» شايد بيانگر اين معنا باشد كه مردان آگاه الهي بايد پيش از فرا رسيدن ماه مبارك رمضان خود را براي صومي كه در حقيقت انقطاع و اجتناب از لذات دنياست (و اين اجتناب، به طور كامل همان انقطاع الي الله است) آماده و مهيا كنند... كسي كه بخواهد روزه ماه مبارك رمضان را با آن آدابي كه از او خواسته‌اند انجام دهد، لازم است انقطاع كامل داشته باشد تا بتواند مراسم و آداب مهماني را به‌جا آورد و به مقام ميزبان تا آنجا كه ممكن است عارف گردد.»
امام خميني با بيان اين كه معناي روزه فقط خودداري و امساك از خوردن و آشاميدن نيست، خودداري از معاصي را در حال روزه، از آداب روزه كه ادبي براي مبتدي‌هاست عنوان مي‌كند و ادب روزه مردان الهي را فراتر از اين شرط اوليه مي‌داند. از اين رو با بيان اين كه ما حسب ظاهر از رسيدن به سعادت ارزنده انقطاع اليالله و انقطاع از شياطين انس و جن مايوسيم، توصيه مي‌فرمايد كه: «شما اقلا به اوليه روزه عمل نماييد و همان طور كه شكم را از خوردن و آشاميدن نگه مي‌داريد، چشم و گوش و زبان را هم از معاصي بازداريد. هم‌اكنون بنا بگذاريد كه زبان را از غيبت، تهمت، بدگويي و دروغ نگه داشته، كينه، حسد و ديگر صفات زشت شيطاني را از دل بيرون ... اقلا سعي كنيد روزه شما مشفوع به محرمات نباشد.» حضرت امام، روزه آميخته به محرمات را روزه‌اي معرفي مي‌كند كه اگر شرعي باشد، مقبول الهي نبوده و بالا نمي‌رود. ايشان چنين روزه‌اي را روزه حيواني مي‌نامد كه هيچ گونه تغييري در اعمال و كردار ايجاد نكرده و با حقيقت روزه و آنچه تحققش را از ما خواسته‌اند فاصله بسيار دارد.
متاسفانه در ميان ما مفهوم شايع از واژه‌هاي جهاد اكبر و مبارزه با نفس مفهومي مربوط به بازداشتن نفس از شهوات به معناي اخص است و اين تكيه و تمركز نابه‌جا بر شهوات خاصه، موجب شده شهوت به معناي عام كه شامل كليه رذايل نفساني مي‌شود به سپرده شده يا مورد كم‌توجهي قرار بگيرد. آنچه در كتاب جهاد اكبر يا مبارزه با نفس حضرت امام، جلوه‌اي مشهود و روشن دارد فراوان ايشان بر رذايل نفساني و گناهاني نظير غيبت، تهمت، بدگويي، دروغ، حسد و كينه است. به گونه‌اي كه توصيه به اجتناب از گناهان و به طور خاص، غيبت و تهمت، بدل به ترجيع‌بند اين بيانات اخلاقي ارزشمند شده است و حتي يك مورد هم در اين كتاب نمي‌توان يافت كه ايشان منظور خود را از شهوات، معناي خاص از شهوت عنوان نمايد. امام خميني(ره) در مقام بيان اهميت پرهيز گناهان كبيره‌اي همچون غيبت و تهمت مي‌فرمايد: «مسلمين بايد از شما در امان باشند. كسي كه ديگر مسلمانان از دست و زبان و او در امان نباشند، در حقيقت مسلمان نيست. مسلمان ظاهري و صوري است. لااله الاالله صوري گفته است. اگر خداي نخواسته، به كسي جسارت كنيد، اهانت نماييد، مرتكب غيبت شويد، بدانيد كه در محضر ربوبي هستيد؛ مهمان خداي متعال مي‌باشيد و حضور حق‌تعالي به بندگان او اسائه ادب مي‌كنيد؛ و اهانت به بنده خدا اهانت به خداست.»
امام خميني با اشاره به اين كه طبق بعضي آيات، به تفسير برخي روايات، اعمال انسان به رسول خدا(ص) و ائمه طاهرين(ع) عرضه شود و از نظر مبارك آنان مي‌گذرد، ملتمسانه از مخاطبان خويش مي‌خواهد با ارتكاب گناهاني همچون غيبت، تهمت، حسد، كينه و... به ناراحتي و تاثر رسول خدا نشوند و ايشان را نزد خداوند متعال خجالت‌زده نكنند: «نخواهيد كه رسول خدا ناراحت و متأثر شوند. نشويد كه قلب آن حضرت شكسته و محزون گردد. وقتي آن حضرت مشاهده كند كه صفحه اعمال شما مملو از غيبت و تهمت و نسبت به مسلمان مي‌باشد و تمام توجه شما هم به دنيا و ماديت است و قلوب شما از بغض، حسد، كينه و بدبيني به يكديگر شده، ممكن است در حضور خداي تبارك و تعالي و ملائكه‌الله خجل گردد كه امت و پيروان او نسبت به نعم الهي ناسپاس بوده و اين گونه افسارگسيخته و بي‌پروا به امانات خداوند تبارك و تعالي خيانت مي‌كنند.»
امام خميني روزه خالص و بي‌ريا را وسيله‌اي براي زدودن سياهي و كدورت از آينه دل برشمرده و نتيجه آن را تحصيل نورانيت در شب داند. به بيان ايشان، جزاي چنين روزه‌اي خداست چنان كه فرموده است: «الصوم لي و انا اجزي به: چيز ديگر نمي‌تواند پاداش اي باشد. جنات نعيم در مقابل روزه او بي‌ارزش بوده نمي‌تواند پاداش آن به حساب آيد. ولي اگر بنا باشد كه انسان به اسم روزه از مطعومات ببندد و به غيبت مردم باز كند و شب‌هاي ماه مبارك رمضان كه مجالس شب‌نشيني گرم و داير بوده وقت و فرصت است، با غيبت، تهمت و اهانت به مسلمانان به سحر انجامد، چيزي عايد او نمي‌شود و اثري بر آن مترتب نمي‌گردد.»
در نگاه حضرت امام(ره) ادب مهماني خدا، معرفت به مقام خداوندي پروردگار است. مقامي كه به گفته ايشان، ائمه اطهار و انبياي بزرگ هميشه به دنبال معرفت بيشتر و شناخت كامل آن بوده‌اند و آرزوي دستيابي به چنين معدن عظيمي را داشته‌اند. همان معدن كه در مناجات شعبانيه وصول بدان، غايت انقطاع اليالله و نتيجه روشني دل به نور ديدار عنوان شده است: «و انر ابصار قلوبنا نظرها اليك، حتي تخرق ابصار القلوب حجب النور فتصل الي معدن العظمه، چشم دل‌هايمان را با پرتوي ديدار خودت روشن گردان تا دل‌ها پرده‌هاي نور را بدرد و به معدن عظمت و جلال برسد.